Meertaligheid
We inspireren schoolteams rond meertaligheid en taalvaardigheid in het Nederlands, met aandacht voor anderstalige nieuwkomers (OKAN).
Aan de slag rond taal en meertaligheid?
Een derde van de kinderen en jongeren in de Gentse scholen spreekt thuis een andere taal dan het Nederlands. We ontvangen elk jaar ook heel wat anderstalige nieuwkomers op onze basisscholen en in de OKAN-klassen in het secundair onderwijs.
Meertaligheid als troef in de klas
Op school is Nederlands de instructietaal, maar het biedt tal van voordelen om de (thuis)talen die in je klas aanwezig zijn als een troef in te zetten. Je kunt bij ons aankloppen met je vragen over:
Heb je vragen of wil je meer weten? Stuur een mailtje naar onderwijsontwikkeling@stad.gent
Anderstalige nieuwkomers
Elk jaar ontvangen we honderden kinderen en jongeren op de Gentse schoolbanken die nog geen of zeer weinig Nederlands spreken. Als anderstalige nieuwkomers instromen in het basisonderwijs komen ze meestal terecht in een gewone klas, met gerichte ondersteuning. In het secundair onderwijs starten ze in aparte onthaalklassen voor anderstalige nieuwkomers (OKAN). 6 Gentse secundaire scholen richten onthaalklassen in. Begeleid door een vervolgschoolcoach zetten de nieuwkomers na OKAN de stap naar het regulier secundair onderwijs, een andere opleiding of de arbeidsmarkt.
Anderstalige nieuwkomers vormen een boeiende, diverse maar ook kwetsbare groep binnen ons onderwijs, met specifieke uitdagingen en ondersteuningsbehoeften. Zo ligt de kans op schooluitval, schoolse vertraging en problematische afwezigheden bij OKAN-leerlingen bijvoorbeeld stelselmatig hoger dan bij andere leerlingen. Ook de overstap van het onthaalonderwijs naar het regulier onderwijs is vaak niet evident, waarbij leraren in vervolgscholen vaak nog op zoek zijn naar ondersteuning om ex-OKAN-leerlingen te begeleiden in hun leerproces.
Functioneel meertalig leren
Wil je te weten komen hoe je meer uit je meertalige leerlingen kunt halen, en hoe je hun talige capaciteiten een actieve plaats kunt geven in je lespraktijk? Dan vind je hier meer informatie over functioneel meertalig leren, een concept dat door het Steunpunt Diversiteit en Leren (UGent) werd ontwikkeld, en dat we vanuit Onderwijscentrum Gent vertaalden en uitwerkten richting het secundair onderwijs. Ga op verkenning en laat je inspireren door onze tools! Met dit project won Onderwijscentrum Gent overigens het Europees Talenlabel 2020.
Bekijk hoe enkel Gentse leraren functioneel meertalig leren in hun lessen ervaren.
programma
-
-
Waarom starten met functioneel meertalig leren?
Waarom is het belangrijk om de thuistaal van je leerlingen te integreren in je lespraktijk?
Voor jongeren met een andere thuistaal dan het Nederlands is een vlekkeloze schoolloopbaan verre van een evidentie. Ze stromen minder makkelijk door naar het hoger onderwijs, vinden moeilijker hun weg in het schoolsysteem, komen bovengemiddeld vaak in bepaalde onderwijsvormen terecht en verlaten vaker het onderwijs zonder kwalificatie dan leerlingen die het Nederlands als thuistaal hebben. Uit het internationale PISA-onderzoek blijkt bovendien dat de kloof tussen de sterke en zwakke leerlingen in België groter is dan in de meeste andere landen, en dat zowel de socio-economische context van het gezin als de thuistaal daarbij bepalende factoren zijn.
Tegelijk laat onderzoek zien dat inzetten op meertaligheid, door de thuistaal van de leerlingen te erkennen en te gebruiken in de klas, positieve effecten heeft op het verwerven van nieuwe talen en de schoolse prestaties van leerlingen stimuleert. Het is dan ook van belang dat scholen (blijven) inzetten op een constructief en open talenbeleid, waarin talensensibilisering en het functioneel inzetten van thuistalen in de klas belangrijke elementen vormen.
Bekijk hoe meertalige leerlingen het leren in een andere taal ervaren.
-
Wat moet je weten over functioneel meertalig leren?
Wat is dat precies, functioneel meertalig leren?
Functioneel meertalig leren (FML) is een concept dat werd uitgewerkt door het Steunpunt Diversiteit en Leren (Universiteit Gent) en dat staat voor het strategische en geïntegreerde gebruik van de talige hulpbronnen van (ontluikend) meertalige leerlingen in het reguliere onderwijs, met als doel het vergroten van kansen tot het ontsluiten van kennis (Sierens & Van Avermaet 2014*).
FML werkt op verschillende dimensies:
- een didactische dimensie: het stimuleren van leerstrategieën die meertalige leerlingen toelaten hun volledige taalrepertoire te benutten;
- een socio-emotionele dimensie: het stimuleren van meertalige hulpbronnen om de communicatie en de persoonlijke relaties (vertrouwen) tussen leraar en leerlingen en tussen de leerlingen onderling te bevorderen.
Uit onderzoek weten we al dat de moedertaal of thuistaal een hefboom kan zijn bij het verwerven of versterken van een tweede taal. De thuistaal kan echter ook ingezet worden bij het verwerven van nieuwe leerinhouden. Dat maakt van de thuistaal van leerlingen een nuttig instrument in het leerproces. Als meertalige leerlingen zich niet hoeven te beperken tot het Nederlands, kunnen ze ook uitdagendere taken aan en zijn ze in staat om een dieper begrip te ontwikkelen van de leerstof.
Enkele mythes rond functioneel meertalig leren doorprikt:
Moeten we veel veranderen in het curriculum of de organisatie van onze school?
De didactische inzet van thuistalen kan een rode draad zijn in het lesgebeuren, en vraagt op zich geen grote wijzigingen in het curriculum of de schoolorganisatie. Vaak gaat het net om kleine en makkelijk te integreren acties die perfect te enten zijn op je huidige lesplanning en de thema's die je als leraar in de les behandelt.
Betekent functioneel meertalig leren dat we de lat lager leggen en het niveau daalt?
Het doel van functioneel meertalig leren is net om meer kansen te geven tot het ontsluiten van kennis. Meertalige leerlingen hoeven daardoor niet te wachten totdat hun taalvaardigheid in het Nederlands hoog genoeg is om uitdagendere taken aan te kunnen: ze kunnen dat nu al, door gebruik te maken van hun meertalige potentieel.
Daarnaast kunnen meertalige leerlingen ook een dieper begrip van de leerstof ontwikkelen door aan betekenisonderhandeling te doen in meerdere talen, door in verschillende talen het gesprek aan te gaan, en door meertalige bronnen te raadplegen. Leerlingen kunnen elkaar ook versterken door uitleg aan elkaar te geven, zodat iedereen mee is met de les.
Onderzoek toont duidelijk aan dat inzetten op meertalig onderwijs en de thuistaal erkennen in de klas het aanleren van een nieuwe taal positief beïnvloeden (Cummins, 2012) en ook de schoolprestaties verbeteren (Collier, 1995). Dat blijkt ook uit het MARS-onderzoek (Meertaligheid als realiteit op school): dat laat zien dat het positief benaderen van de thuistaal een positieve invloed heeft op de onderwijsprestaties. Meertaligheid positief benaderen draagt bij tot meer welbevinden en een beter zelfbeeld, wat de motivatie en de onderwijsprestaties ten goede komt en dus ook het onderwijsniveau eerder verhoogt dan verlaagt.
Moet ik als leerkracht alle thuistalen van mijn leerlingen beheersen?
Als leraar hoef je (uiteraard) niet alle thuistalen van je leerlingen te kennen. Door een interactieve klasomgeving te creëren, waarin leerlingen hun thuistaal mogen gebruiken om bijvoorbeeld onderling te discussiëren, informatie te verzamelen en te bespreken, laat je leerlingen hun volledige talige potentieel inzetten. Als je met de leerlingen duidelijke afspraken maakt over de momenten waarop er Nederlands moet worden gebruikt (bijvoorbeeld bij een terugkoppeling na de opdracht), dan heb je als leerkracht nog steeds de controle en het overzicht over het leerproces van je leerlingen.
Ik begrijp niet wat de leerlingen onder elkaar zeggen in hun thuistaal. Hoe kan ik weten dat ze met de les bezig zijn?
Uit recent onderzoek blijkt dat leerlingen die hun thuistaal mogen inzetten tijdens groepswerk, die taal op een zinvolle manier inzetten. Daarbij wordt het Nederlands niet verdrongen, en bovendien zijn leerlingen meestal met de taak bezig, ook in hun thuistaal. Heldere afspraken en instructies vooraf zijn wel belangrijk (zodat leerlingen weten wanneer de thuistaal wel of niet kan en mag), net als een terugkoppeling in het Nederlands achteraf. Bij de leerlingen zorgt dat voor 'vastzetting' van wat ze geleerd hebben in het Nederlands, voor leerkrachten betekent het een manier om het leerproces goed te kunnen blijven opvolgen.
Kan functioneel meertalig leren ingezet worden met al mijn leerlingen?
Inzetten op functioneel meertalig leren kan voor álle leerlingen versterkend werken. Leerlingen van wie de thuistaal sterk ontwikkeld is, zullen er sowieso baat bij hebben, maar ook voor leerlingen die minder sterk staan in hun thuistaal zijn er positieve effecten. De thuistaal is immers geen doel op zich, maar een middel om meer leerwinst te boeken. Ook de betrokkenheid en motivatie neemt toe. En voor wie het Nederlands als thuistaal heeft, heeft FML evengoed positieve effecten: die leerlingen blijken op een positievere manier naar meertaligheid en (taal)diversiteit te kijken, en leren veel bij uit het vergelijken van talen en taalsystemen.
Betekent functioneel meertalig leren dat de leerlingen nu altijd in hun (thuis)taalgroepjes werken?
Laat de samenstelling van groepjes (taalhomogene / taalheterogene groepen) variëren, afhankelijk van de lesdoelstellingen, groepsdynamiek, klassamenstelling,... Wissel af zodat alle leerlingen even betrokken en gemotiveerd blijven.
Meer concrete tips en inspiratie vind je in de Kijkwijzer Functioneel meertalig leren.
*Sierens, S., & Van Avermaet, P. (2014). Language diversity in education: Evolving from multilingual education to functional multilingual learning. In D. Little, C. Leung, & P. Van Avermaet (Eds.), Managing diversity: Languages, policies, pedagogies (pp. 204–222). Bristol: Multilingual Matters
Bekijk wat functioneel meertalig leren kan betekenen voor jouw klaspraktijk
-
Kritische succesfactoren
Waar moet je rekening mee houden als je aan de slag wil met functioneel meertalig leren?
Kritische succesfactoren FML
Functioneel meertalig leren heeft meer kansen tot slagen en kan makkelijker en diepgaander worden ingezet in de klas als:
- de leeromgeving krachtig is,
- het vakonderwijs taalgericht wordt aangeboden en
- de leraar op een doordachte manier differentieert.
Daarnaast is het van belang om als leraar een goed zicht te hebben op de talige achtergrond van je leerlingen en voldoende kennis te hebben van hoe meertalige taalontwikkeling precies verloopt.
Kom meer te weten over de succesfactoren FML
Concrete handvaten en ondersteuning: kijkwijzer en checklist
Als leraar voel je je sterker als je weet hoe je aan de slag kunt gaan met functioneel meertalig leren in je klas. Zo krijg je een gevoel van controle en zekerheid over de vooruitgang in het leerproces van je leerlingen, en ben je beter gewapend om de meertalige interactie tussen je leerlingen te stimuleren en te faciliteren. De Kijkwijzer Functioneel meertalig leren die we vanuit Onderwijscentrum Gent hebben ontwikkeld, zit boordevol inspiratie en tips die je kunnen ondersteunen als je (verder) met functioneel meertalig leren aan de slag wil.
Om van functioneel meertalig leren een succes te maken, volstaat het echter niet om enkel binnen de klas aan de slag te gaan. Een doordacht talenbeleid bij jou op school, duidelijke afspraken rond taalgebruik binnen en buiten de klas, een gedegen samenwerking binnen het schoolteam en een adequate ondersteuning van leraren zijn minstens even belangrijk. Zo voel je je als leerkracht ondersteund, en is het voor de leerlingen ook duidelijk wat er op het vlak van taalgebruik precies verwacht wordt. Ben je op zoek naar inspiratie en praktische handvatten om op jouw school een geschikte voedingsbodem te creëren voor FML, dan vind je in de Checklist Funtioneel meertalig leren een aantal nuttige tips. Daarnaast kun je ook terecht op metrotaal.be voor informatie en praktische handvatten over hoe je op jouw school kunt werken aan een open talenbeleid.
Kun je dan wel meteen beginnen met FML in je klas, met al die voorwaarden?
Door alle succesfactoren en voorwaarden die hierboven staan opgesomd, klinkt het misschien alsof je eerst aan allerlei criteria moet voldoen voor je als leraar in je klas met functioneel meertalig leren van start kunt gaan. Dat is echter niet (per se) zo. Zodra je de nood voelt om op een andere manier aan de slag te gaan met je leerlingen en daarbij het idee hebt dat de thuistaal daar een ondersteunende rol in kan spelen, heb je al een mooi vertrekpunt om met functioneel meertalig leren te gaan experimenteren. Door te starten met kleine acties of werkvormen, en dan gaandeweg verder te verdiepen op basis van de factoren en aandachtspunten die je op deze site en de bijbehorende instrumenten vindt opgelijst, kun je je dan verder versterken en stap voor stap voortbouwen aan nóg meer leerwinst voor je leerlingen.
-
Instrument voor leraren
Ontdek onze kijkwijzer, waarmee je jezelf kunt analyseren of anderen kunt observeren
Aan de hand van de kijkwijzer Functioneel meertalig kun je zowel jezelf evalueren als anderen observeren.
Gebruik de kijkwijzer als zelfevaluatie-instrument
- Krijg als leraar inzicht in je eigen lespraktijk: zet je de thuistalen van je leerlingen al functioneel in? De kijkwijzer bevat ook veel inspiratie, met concrete tips en links naar materialen. Start met een actie die je aanspreekt of waarin je wil groeien, en ga meteen aan de slag!
Gebruik de kijkwijzer als observatie-instrument
- Ondersteun (andere) leraren door in kaart te brengen in welke mate ze al inzetten op functioneel meertalig leren. Bepaal samen met je collega’s op welke actie(s) je wil focussen.
- Zet de kijkwijzer als pedagogisch begeleider in om gerichte feedback en concrete tips te geven aan leraren. Ook hier kunnen de inspirerende voorbeelden en tips in de kijkwijzer je zeker richting geven.
Bijkomende bron bij de kijkwijzer 'Functioneel meertalig leren':
Devlieger, M., & Goossens, G. (2007). An assessment tool for the evaluation of teacher practice in powerful task-based language learning environments. In K. Van den Branden, K. Van Gorp, & M. Verhelst (Eds.) Tasks in action: Task-based language education from a classroom-based perspective (pp. 92–130). Newcastle: Cambridge Scholars Publishing. -
Instrument voor beleidsondersteuners
Ontdek de checklist met 10 tips om functioneel meertalig leren op school binnen te brengen
- Hoe start je met functioneel meertalig leren?
- Hoe krijg je je collega's mee in dit verhaal en hoe ondersteun je hen erin?
- Hoe kun je omgaan met weerstand?
- Hoe zorg je ervoor dat je nieuwe visie ook echt gedragen wordt?
10 bondige tips bieden je inspiratie om met functioneel meertalig leren aan de slag te gaan.
Bekijk en download de checklist voor functioneel meertalig leren.
Wil je functioneel meertalig leren aan je team presenteren? Hier vind je tips over hoe je de sessie vorm kunt geven.
-
Werkvormen en lesvoorbeelden
Ben je op zoek naar inspirerende werkvormen of uitgewerkte lesvoorbeelden?
Uitgewerkte lesvoorbeelden
In de fiches hieronder zie je enkele voorbeelden van hoe je aan de slag kan met functioneel meertalig leren in jouw klas. Deze lessen werden ontworpen en uitgetest door leerkrachten van Het Spectrum, HTISA en het PHTI, drie Gentse secundaire scholen die deel uitmaakten van het lerend netwerk dat we binnen het FML-project hebben opgezet.
- Leerlingenbevraging - Talige achtergrond
- Spreekoefening - Gebiedende wijs
- Spreekopdracht - Actualiteit
- Taalhomogene groepen - Regionale taalvariatie
- Taalhomogene groepen - Roken
- Talenpaspoorten - Eetculturen en talen
- Tweetalige opdrachten - Poëziedag
Heb je ook ideeën of heb je zelf iets uitgetest? Deel het met ons!
-
Heb je interesse in ons aanbod rond taal en meertaligheid?
Zoek in ons aanbod en filter op thema 'Diversiteit en meertaligheid'. Zo krijg je een handig overzicht van vormingen, lerende netwerken, trajecten, inspiratie en tools.