Wat moet je weten over functioneel meertalig leren?
Wat is dat precies, functioneel meertalig leren?
Functioneel meertalig leren (FML) is een concept dat werd uitgewerkt door het Steunpunt Diversiteit en Leren (Universiteit Gent) en dat staat voor het strategische en geïntegreerde gebruik van de talige hulpbronnen van (ontluikend) meertalige leerlingen in het reguliere onderwijs, met als doel het vergroten van kansen tot het ontsluiten van kennis (Sierens & Van Avermaet 2014*).
FML werkt op verschillende dimensies:
- een didactische dimensie: het stimuleren van leerstrategieën die meertalige leerlingen toelaten hun volledige taalrepertoire te benutten;
- een socio-emotionele dimensie: het stimuleren van meertalige hulpbronnen om de communicatie en de persoonlijke relaties (vertrouwen) tussen leraar en leerlingen en tussen de leerlingen onderling te bevorderen.
Uit onderzoek weten we al dat de moedertaal of thuistaal een hefboom kan zijn bij het verwerven of versterken van een tweede taal. De thuistaal kan echter ook ingezet worden bij het verwerven van nieuwe leerinhouden. Dat maakt van de thuistaal van leerlingen een nuttig instrument in het leerproces. Als meertalige leerlingen zich niet hoeven te beperken tot het Nederlands, kunnen ze ook uitdagendere taken aan en zijn ze in staat om een dieper begrip te ontwikkelen van de leerstof.
Enkele mythes rond functioneel meertalig leren doorprikt:
Moeten we veel veranderen in het curriculum of de organisatie van onze school?
De didactische inzet van thuistalen kan een rode draad zijn in het lesgebeuren, en vraagt op zich geen grote wijzigingen in het curriculum of de schoolorganisatie. Vaak gaat het net om kleine en makkelijk te integreren acties die perfect te enten zijn op je huidige lesplanning en de thema's die je als leraar in de les behandelt.
Betekent functioneel meertalig leren dat we de lat lager leggen en het niveau daalt?
Het doel van functioneel meertalig leren is net om meer kansen te geven tot het ontsluiten van kennis. Meertalige leerlingen hoeven daardoor niet te wachten totdat hun taalvaardigheid in het Nederlands hoog genoeg is om uitdagendere taken aan te kunnen: ze kunnen dat nu al, door gebruik te maken van hun meertalige potentieel.
Daarnaast kunnen meertalige leerlingen ook een dieper begrip van de leerstof ontwikkelen door aan betekenisonderhandeling te doen in meerdere talen, door in verschillende talen het gesprek aan te gaan, en door meertalige bronnen te raadplegen. Leerlingen kunnen elkaar ook versterken door uitleg aan elkaar te geven, zodat iedereen mee is met de les.
Onderzoek toont duidelijk aan dat inzetten op meertalig onderwijs en de thuistaal erkennen in de klas het aanleren van een nieuwe taal positief beïnvloeden (Cummins, 2012) en ook de schoolprestaties verbeteren (Collier, 1995). Dat blijkt ook uit het MARS-onderzoek (Meertaligheid als realiteit op school): dat laat zien dat het positief benaderen van de thuistaal een positieve invloed heeft op de onderwijsprestaties. Meertaligheid positief benaderen draagt bij tot meer welbevinden en een beter zelfbeeld, wat de motivatie en de onderwijsprestaties ten goede komt en dus ook het onderwijsniveau eerder verhoogt dan verlaagt.
Moet ik als leerkracht alle thuistalen van mijn leerlingen beheersen?
Als leraar hoef je (uiteraard) niet alle thuistalen van je leerlingen te kennen. Door een interactieve klasomgeving te creëren, waarin leerlingen hun thuistaal mogen gebruiken om bijvoorbeeld onderling te discussiëren, informatie te verzamelen en te bespreken, laat je leerlingen hun volledige talige potentieel inzetten. Als je met de leerlingen duidelijke afspraken maakt over de momenten waarop er Nederlands moet worden gebruikt (bijvoorbeeld bij een terugkoppeling na de opdracht), dan heb je als leerkracht nog steeds de controle en het overzicht over het leerproces van je leerlingen.
Ik begrijp niet wat de leerlingen onder elkaar zeggen in hun thuistaal. Hoe kan ik weten dat ze met de les bezig zijn?
Uit recent onderzoek blijkt dat leerlingen die hun thuistaal mogen inzetten tijdens groepswerk, die taal op een zinvolle manier inzetten. Daarbij wordt het Nederlands niet verdrongen, en bovendien zijn leerlingen meestal met de taak bezig, ook in hun thuistaal. Heldere afspraken en instructies vooraf zijn wel belangrijk (zodat leerlingen weten wanneer de thuistaal wel of niet kan en mag), net als een terugkoppeling in het Nederlands achteraf. Bij de leerlingen zorgt dat voor 'vastzetting' van wat ze geleerd hebben in het Nederlands, voor leerkrachten betekent het een manier om het leerproces goed te kunnen blijven opvolgen.
Kan functioneel meertalig leren ingezet worden met al mijn leerlingen?
Inzetten op functioneel meertalig leren kan voor álle leerlingen versterkend werken. Leerlingen van wie de thuistaal sterk ontwikkeld is, zullen er sowieso baat bij hebben, maar ook voor leerlingen die minder sterk staan in hun thuistaal zijn er positieve effecten. De thuistaal is immers geen doel op zich, maar een middel om meer leerwinst te boeken. Ook de betrokkenheid en motivatie neemt toe. En voor wie het Nederlands als thuistaal heeft, heeft FML evengoed positieve effecten: die leerlingen blijken op een positievere manier naar meertaligheid en (taal)diversiteit te kijken, en leren veel bij uit het vergelijken van talen en taalsystemen.
Betekent functioneel meertalig leren dat de leerlingen nu altijd in hun (thuis)taalgroepjes werken?
Laat de samenstelling van groepjes (taalhomogene / taalheterogene groepen) variëren, afhankelijk van de lesdoelstellingen, groepsdynamiek, klassamenstelling,... Wissel af zodat alle leerlingen even betrokken en gemotiveerd blijven.
Meer concrete tips en inspiratie vind je in de Kijkwijzer Functioneel meertalig leren.
*Sierens, S., & Van Avermaet, P. (2014). Language diversity in education: Evolving from multilingual education to functional multilingual learning. In D. Little, C. Leung, & P. Van Avermaet (Eds.), Managing diversity: Languages, policies, pedagogies (pp. 204–222). Bristol: Multilingual Matters
Bekijk wat functioneel meertalig leren kan betekenen voor jouw klaspraktijk