Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg - Team Stadsarcheologie
Vanaf 1 juli 2023 is Stad Gent erkend als onroerenderfgoedgemeente en nemen we taken over van het Agentschap Onroerend Erfgoed.
Ben je erkend archeoloog en moet je een archeologienota opmaken voor een bouwproject binnen Stad Gent, neem dan contact op met de Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg.
Sinds 1973 speelt de Stad Gent een pioniersrol op het vlak van stadsarcheologie.
Wat begon met de opgravingen in de oostelijke buitentuin van de Sint-Pietersabdij, is uitgegroeid tot een kwaliteitsvol beheer van het volledige Gentse boven- en ondergrondse, roerende en onroerende archeologische patrimonium. Zo bouwen we elke dag verder aan de Gentse geschiedenis en onze kennis over de stad.
Duik in de Gentse stadsgeschiedenis
Wil je meer weten over Gent en haar Stadsgeschiedenis?
- Doorblader de Bibliografie van Gent
- Raadpleeg de databank van wetenschappelijke bibliotheken via Cageweb
- Kom naar een lezing of activiteit
- Word lid van de GVSALM, de Vriendenkring van de Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg
- Raadpleeg het depotregister
Meer over erfgoed in Vlaanderen vind je op het geoportaal
Archeologische vondsten overdragen
Ben je een particulier of archeologisch bedrijf en wil je je archeologische vondsten overdragen aan het erkende onroerenderfgoeddepot De Zwarte Doos? Neem contact op met dienst.archeologie.monumenten@stad.gent
Zie ook het Reglement voor de overdracht van een archeologisch ensemble.
De Zwarte Doos
De Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg - Team Stadsarcheologie en Archief Gent zijn samen gehuisvest in De Zwarte Doos. Neem deel aan een rondleiding, lezing of andere activiteit. Wil je graag zelf in de Gentse geschiedenis duiken?
Kom op bezoek in De Zwarte Doosprogramma
- Recent archeologisch onderzoek
-
-
Opgraving aan de Volmolenstraat
Op 2 oktober startten in opdracht van Stad Gent de werken Cluster Nieuwpoortstraat
De werken omvatten de heraanleg van de volledige as Nieuwpoort-Volmolenstraat en de zijstraten Sint-Jansvest, Oude Schaapmarkt en Houtbriel. Hierbij wordt onder andere de gedempte Sint-Jansgracht terug leesbaar gemaakt door middel van een onverharde strook in de Nieuwpoortstraat, op het einde van de Volmolenstraat gaat deze strook over in een stedelijke gracht. Verder komen er in het projectgebied waar mogelijk nieuwe bomen; in totaal 34. Alle straten krijgen binnen het nieuwe project een gescheiden riolering.
De archeologienota voor dit project is in 2020 opgemaakt door de archeologen van de Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg. In het programma van maatregelen is gekozen om niet de hele projectzone op te graven maar om de focus te leggen op de plekken waar archeologische kenniswinst verwacht werd.
Het archeologisch onderzoek is door de Dienst Wegen Bruggen en Waterlopen uitbesteed aan ADEDE bvba, die in de Volmolenstraat een eerste opgraving binnen dit project uitvoert. Op deze locatie mondde de Sint-Jansgracht via de Paddegatstuw uit in de Leie. Het stuwen van het water op deze plek gebeurde al sinds de middeleeuwen en maakte deel uit van een complex waterbouwkundig systeem bestaande uit dammen, stuwen en dijken. Dit systeem, op sommige plaatsen gecombineerd met een watermolen, was er ter verdediging en bescherming van de stad tegen overtollig water en om de binnenstad bevaarbaar te houden voor de handel.
Tussen 1777 en 1779 werd door de toenmalige stadsbouwmeester Louis ’t Kint, die tevens eigenaar was van aanpalende gronden en woningen, op deze plek de stuw gereorganiseerd. De aanleiding van de reorganisatie was de vraag van de wolfabrikanten om een nieuwe stedelijke volmolen op te richten. Dit na het verdwijnen van 2 volmolens aan de Vijfwindgatenbrug. In een volmolen werden geweven, wollen stoffen vervilt. Dit gebeurde door het behameren van de weefsels in een hamerbak. Deze hamerbak was gevuld met water waaraan o.a. vet en urine werden toegevoegd. Door het behameren van de wol kromp het weefsel, liep de vezelstructuur in elkaar en werd het laken voller en wolliger. Een volmolen werd aangedreven door een waterrad. Het grote verval aan het Paddegat maakte deze locatie ideaal om een volmolen aan te drijven. Dankzij het verval kon de volmolen minstens 10 maanden per jaar draaien.
Louis ’t Kint bouwde nabij de nieuwe stuw en volmolen ook een molengebouw, bijgebouwen en magazijnen. Via kadastrale kaarten is de locatie van deze gebouwen duidelijk te achterhalen. De volmolen was tot 1859 stadseigendom (met dus een stadsmolenaar,) waarna hij in private eigendom kwam. Hij bleef ‘vollen’ tot circa 1862; daarna werd de molen enkel gebruikt als schorsmolen. In 1887 werd het waterrad buiten dienst gezet door de demping aan ’t Paddegat. De schorsmolen werd door middel van een stoommachine nog gebruikt tot 1905.
Bij de huidige wegenwerken is een deel van het stuwcomplex en de molen aangesneden, zij het slechts fragmentarisch. Dat er hiervan nog massieven tot net onder het wegdek bewaard zijn, was afleesbaar uit de verzakkingen in de straat.
ADEDE bvba kon in een eerste fase deze massieven vrij leggen tot op grondwaterniveau. Na bemaling hoopt men ook de verschillende constructies dieper te kunnen documenteren.
Het waterkunstwerk is uitzonderlijk goed bewaard. Het loopniveau bovenaan kwam grotendeels ongeschonden vanonder de kasseien. De middelste stuw is vrijwel volledig intact met zijn gepunte landhoofden, schotsleuven, brug en kaaimuren. Van zowel de tweede stuw, als de geul van het waterrad, is telkens één kaaizijde zichtbaar. De bakstenen constructies zijn afgewerkt met een parament van Doornikse steen en dekstenen in blauwe hardsteen met een fraaie bekapping en krammen. We zien ook sporen van een metalen hekwerk.
De stad Gent onderzoekt nu de mogelijkheid om dit geheel zinvol te integreren in de nieuwe straataanleg. Men zoekt daarbij naar een evenwicht tussen behoud in situ - waar mogelijk - en evocatie. De uitdaging is te komen tot een resultaat dat voor de passant begrijpelijk is en een verhaal over het historisch belang van deze plek vertelt. Een realisatie die, met wat duiding, de oude waterloop, de stuw en het grote verval tussen de waterlopen op die plek afleesbaar maakt. De goed bewaarde middelste stuwgeul leent zich in elk geval uitstekend om opgenomen te worden in het ontwerp als een verwijzing naar de oude Sint-Jansgracht en als hedendaagse wadi.
-
Opgravingen voor het DING!
In de maanden juni en juli liep de eerste fase van de grootschalige opgraving voor de nieuwe vleugel van het Design Museum
Het Design Museum in Gent opent in 2026 zijn nieuwe vleugel, DING (Design in Gent). Deze nieuwbouw zal verrijzen op het braakliggende perceel in de Drabstraat, waar tot voor kort de grote toiletrol stond. Zowel de locatie als de historische voorkennis van de site deden verschillende ‘archeologische alarmbellen’ afgaan. Een voorafgaand proefputtenonderzoek bevestigde deze verwachtingen en er werd dan ook een vlakdekkende opgraving voorgesteld als noodzakelijk traject voorafgaand aan de eigenlijke bouwwerken.
De onderzoekzone situeert zich net binnen de 12de-eeuwse stadsomwalling, op deze plaats te volgen in het traject van de gedempte Houtlei. De Drabstraat leidt van de voormalige Leiehaven, langs het tracé van de middeleeuwse handelsas Brugge-Keulen, naar één van de voormalige stadspoorten (Torrepoort), te situeren aan de huidige Poel. Deze uitvalsweg richting Brugge wordt omringd door een aantal gekende Stenen of laat 12de- en 13de-eeuwse patriciërswoningen opgetrokken in Doornikse kalksteen. Twee van deze Stenen zijn onderdeel van het huidige Design Museum. Steen S78 in de Jan Breydelstraat, is bewaard als kelder en geïntegreerd in het latere 18de-eeuwse stadspaleis Hotel De Coninck. Steen S15, in de Drabstraat, is eveneens bewaard als 13de-eeuwse kelder in het 16de-eeuwse Huis Leten.
Een vlakdekkende opgraving in twee delen
In de voorbije maanden juni en juli hebben de stadsarcheologen van de stad Gent, in samenwerking met RAAP België, het Gentse stadsontwikkelingsbedrijf Sogent en bouwaannemer Artes Depret – Artes Woudenberg, een eerste fase van de vlakdekkende opgraving gerealiseerd. Over een diepte van ca. 1,50 m onder het maaiveld van de Drabstraat is het volledige perceel onderzocht. Na het plaatsen van de palenwand en de bemaling is het de bedoeling om in het najaar het onderzoek verder te zetten vanaf de reeds uitgegraven diepte en dit tot aan de moederbodem.
Tijdens het onderzoek werden heel wat structuren in Doornikse kalksteen en baksteen blootgelegd. Eén van de oudste relicten is de fundering in Doornikse kalksteen die de westelijke begrenzing vormt van het Steen S78 dat georiënteerd is op de Jan Breydelstraat en onderdeel is van de kelder bewaard onder het Hotel De Coninck.
Ongeveer in het midden van de onderzoeklocatie kwamen de restanten van een tot nu ongekend natuurstenen volume aan het licht. Momenteel is het nog niet duidelijk of het initieel om een kleiner vierhoekig onderkelderd volume centraal op het perceel gaat; of om een rechthoekig volume dwars op de Drabstraat. In het laatste geval lijkt het alsof deze constructie initieel niet onderkelderd was en geen zware bovenbouw heeft gedragen. Er moet misschien eerder gedacht worden in de richting van een natuurstenen fundering met een (gedeeltelijke?) houten bovenbouw. In latere fasen kenden de natuurstenen funderingen heel wat bakstenen aanpassingen en latere kelderruimtes.
Opmerkelijk zijn de zeer plaatselijk bewaarde middeleeuwse pakketten en sporen. De meest spectaculaire resultaten, voorlopig, waren de drie opeenvolgende ovens die zijn opgegraven. Het materiaal verzameld uit de verschillende verwante kuilen plaatst deze ovens voorlopig in de 13de eeuw, maar wat er in de ovens gebakken werd, is momenteel nog een raadsel.
-
Stadsarcheologen in de kelder van het Groot Vleeshuis
Op vraag van de dienst FM Themagebouwen zijn door het Team Stadsarcheologie, vanuit een wetenschappelijke vraagstelling, recent vijf archeologische werkputten onderzocht.
De Leie die het Vleeshuis begrenst, is één van de vele Leievertakkingen die in de Gentse hydrografie een bepalende rol hebben gehad. De huidige loop is vermoedelijk een 10de-eeuwse aanpassing. Waarschijnlijk had ook een tweede Leie-arm een rol bij het ontstaan en de bouwgeschiedenis van het Vleeshuis. Bij de bouw van het huidige Vleeshuis, in de 15de eeuw, werd namelijk met 4 bogen over deze voormalige Leie-arm gewerkt, zodat er watergangen tot stand kwamen. Deze stonden in verbinding met de toenmalige vismarkt. Deze overwelfde doorgangen, nog steeds zichtbaar vanop de Leie, maakten het mogelijk om met platte schuiten de verse vis rechtstreeks op de ‘markt’ te koop aan te bieden. Vanaf de late 17de eeuw verhuisde die handelsactiviteit naar de nieuw gebouwde Vismijn en verdwenen de watergangen uit het stadsbeeld.
Het recente archeologisch onderzoek in de kelder geeft ons een inzicht in de bouwfasen van het 15de-eeuwse Vleeshuis en de later ingebrachte kelder. In geen enkele werkput konden we, door het hoge grondwater, diep genoeg graven om de oorspronkelijke ophogingspakketten te registreren, die hoogstwaarschijnlijk noodzakelijk waren om het Groot Vleeshuis te bouwen in het Leie-alluvium.
Zowel de fundering van de noordmuur (Leie-kant), de oostmuur (die de scheiding vormde met de vierde watergang, travee 13) en de zuidmuur van de kelder, behoren tot de initiële 15de-eeuwse bouwcampagne van het Groot Vleeshuis. Het gemengd gebruik van baksteen en blokken Doornikse kalksteen, bevestigen deze hypothese.
Niet zo lang na de bouw van het Vleeshuis besliste men een kelder te maken onder de hal, ten westen van de watergangen. Hierbij waren een aantal aanpassingswerken nodig aan de fundering van de noordmuur en de scheidingsmuur met de watergang. Om een bruikbare kelder te krijgen, werd de volledige ruimte verder opgehoogd. Het is pas na deze ophoging dat de fundering van de westmuur van de kelder en de centrale zuil werden opgetrokken, alsook het bakstenen gewelf die de ruimte overspant.
Nergens kon een vroeger vloerniveau opgemeten worden, dat zou kunnen samengaan met de basis van de centrale zuil. Waarschijnlijk was de hoge grondwatertafel hier de schuldige van. Hoewel er plannen waren om de kelder een hogere bruikbare ruimte te geven, stond de zuilbasis letterlijk met de voeten in het water en kon men niet anders dan deze te verstoppen onder een hoger liggende vloer.
-
Gentse kleipijpjes
In de voorbije jaren werden er bij archeologisch onderzoek in Gent duizenden fragmenten van kleipijpjes aangetroffen.
We haalden deze vondsten terug boven en gingen na wat ze ons konden vertellen.
Sinds 2018 geeft de Vlaamse Regering jaarlijks een projectsubsidie voor syntheseonderzoek van archeologische opgravingsresultaten. Deze onderzoeken trekken weg van de vindplaats en proberen het bredere plaatje te vatten, om zo tot echt nieuwe kennis over het verleden te komen. De voorbije drie jaar voerde de Stad Gent samen met het onderzoeksbureau Goed In Erfgoed een onderzoek naar kleipijpjes in Gent. Deze voorwerpen worden vrijwel wereldwijd teruggevonden op archeologisch vindplaatsen uit de 17de tot de 20ste eeuw en worden vaak stiefmoederlijk behandeld.
Nochtans zijn het erg herkenbare artefacten die een schat aan informatie kunnen bieden. Tegenwoordig weet iedereen dat roken ongezond is maar in de vroegmoderne tijd was roken of 'toeback drinken’ verspreid in alle lagen van de samenleving en een belangrijk deel van het sociaal-culturele leven. Bij dit onderzoek werden ongeveer 3000 pijpjes en pijpfragmenten afkomstig van 12 Gentse vindplaatsen onder de loep genomen en bestudeerd.
Dit alles werd samengebracht in een lijvig rapport met daarin voor ieder wat wils: de opkomst van tabak en de productie van pijpen in Gent en daarbuiten, maar evengoed verhalen over rokende soldaten en nonnen, alsook de kapotgeschoten pjjpen van een schietkraam op de Halfvastenfoor.
Het rapport is via deze link te downloaden.
-
Aanval op de muren van het Spaans Kasteel!
Voorafgaand aan de vernieuwing en ontdubbeling van de riolering in de Kazemattenstraat, het Spaanskasteelplein, de Schoolkaai en Voorhoutkaai, voeren de stedelijke archeologen een bodemonderzoek uit. Dit doen zij in samenwerking met de Dienst Wegen, Bruggen en Waterlopen en met de logistieke steun van Aclagro-Infra en een extern archeoloog van Monument NV.
Het archeologisch onderzoek moet zich een weg zoeken tussen de bestaande riolering, allerlei buizen en leidingen; een hoop nutsvoorzieningen die ons dagelijks leven met de nodige kwaliteit opfleurt, maar die een ware hel zijn voor de plichtbewuste archeoloog.
Het tracé van de nieuwe rioleringen kruist de 16de-eeuwse massieven van het Spaans Kasteel; de dwangburcht die Keizer Karel liet bouwen om zijn onrustige Gentse burgers onder de knoet te houden. Net voor die ingreep werd het Panoramisch Gezicht op Gent (1534) - bewaard in het STAM - gerealiseerd, met de Sint-Baafsabdij en het omliggende dorp in volle glorie. Antonius Sanderus maakte eind 16de eeuw een gravure van dezelfde plek, waar dan het nieuwe kasteel domineerde.
Langsheen de Schoolkaai werden de steunberen teruggevonden die de dikke bakstenen muren van het bastion tot diep in het aarden lichaam verankerden. De dagkant van deze muren, de grachtzijde dus, was zeker onderaan afgewerkt met een parament van natuursteen. Bij aanvang van het bodemonderzoek in de as Kazemattenstraat-Spaanskasteelplein was de indrukwekkend dikke muur even in volle breedte te zien, iets meer dan 3 m!
Het onderzoek gaat verder richting zuiden, waarbij de mogelijkheid bestaat dat sporen van het middeleeuwse Sint-Baafsdorp of zelfs ouder aangetroffen worden. Bij elk onderzoek in de huidige wijk Sint-Macharius worden vondsten uit de Romeinse periode gedaan, echter tot hiertoe zelden ‘in situ’. De intensieve middeleeuwse bouwactiviteit op deze plek maakt dat deze oudere sporen en vondsten meestal vergraven en vermengd zijn.
Ook al is de restruimte tussen de nutsleidingen erg klein, de stadsarcheologen zoeken nog tot eind april verder naar sporen die de geschiedenis van deze plek kunnen aanvullen en nuanceren!
-
Luchtfoto's van Gent uit jaren 50 nu online te bekijken
Hoe zag jouw buurt eruit in de jaren 50?
Via de nieuwe webpagina www.stad.gent/luchtfoto kan je luchtfoto's van het Gent van de jaren 50 bekijken. Daarvoor werden maar liefst 2.104 luchtfoto's uit een vergeten collectie van de Vlaamse overheid gedigitaliseerd.
Net na de Tweede Wereldoorlog begon de overheid met het nemen van duizenden luchtfoto’s in het kader van de grootschalige infrastructuurwerken die toen op het programma stonden. De foto's van Gent bleven na de werken lange tijd ongebruikt in de archieven liggen, maar daar is nu verandering in gekomen. Een vrijwilliger scande liefst 2.104 luchtfotonegatieven in die genomen werden tussen 1954 en 1961. De Stad Gent puzzelde al die unieke luchtfoto's samen tot één grote kaart en zorgt er nu voor dat iedereen die kaart ook online kan raadplegen.
-
Een bronzen mannetje uit het Romeinse Drongen
Bij het zeven van grondstalen van een Romeinse gracht bij een opgraving in Drongen, vonden archeologen van De Logi & Hoorne een bijzonder figuurtje.
Het gaat om een bronzen mannetje van ongeveer 3 cm groot en amper 0,6 mm dik. Er zijn slechts weinig parallellen gekend in Vlaanderen en is dus een bijzondere vondst.
Waarvoor het figuurtje diende is nog niet helemaal duidelijk. Mogelijk gaat het om inlegwerk voor houten objecten; gelijkaardige vormen worden geassocieerd met houten muziekinstrumenten. Een andere optie is dat het eerder een soort votiefbeeldje zou kunnen zijn; een soort ritueel offer geassocieerd met heiligdommen.
Klik hier voor een 3D-beeld.
De aard van de site is evenmin duidelijk op dit moment. De wel erg brede gracht vertoont in de vulling heel wat natuursteen, aardewerk, dakpannen en zelfs stukken van vloerverwarming. De ligging vlak langs de oever van de Leie doet denken aan een mogelijk haventje of aanlegplek; een klein heiligdom; een boerderij met steenbouw; maar ook andere opties zijn nog mogelijk. Verder onderzoek zal hopelijk nog wat meer antwoorden opleveren. -
Archeologen in en rond de Bagattenstraat
Gedurende het meerjarenproject Heraanleg Cluster Bagattenstraat duiken af en toe de stadsarcheologen, versterkt met een archeoloog van RAAP België op in deze en omliggende straten.
In het najaar en rond de jaarwisseling werden zo een aantal boomvakken in de Savaanstraat en het volledige tracé van het Rozendaalken onderzocht.
In de Savaanstraat werden in totaal 4 boomvakken archeologisch opgetekend om een inzicht te krijgen in de bodemopbouw. Telkens werd volgens dezelfde procedure gewerkt. Er werd mechanisch binnen de contouren van de uit te graven boomsubstraatbak verdiept tot op het eerste archeologisch relevante niveau. De profielwanden en het grondvlak werden opgeschoond; alles werd gefotografeerd en aan de hand van fotogrammetrische opnames en total station digitaal geregistreerd. Vervolgens werden relevante grondsporen gecoupeerd en eventueel overgegaan (manueel of mechanisch) naar een tweede grondvlak.
Het meest in het oog springend in deze zone was het op het eerste zicht schijnbaar steriele zandpakket dat sterk aan de moederbodem deed denken. Bij nader inzicht was de echte moederbodem hieronder bewaard en zaten in het beige/mokka kleurige zand nog sporadisch scherven of botmateriaal. Het verzamelde vroegmiddeleeuwse materiaal doet vermoeden dat we misschien met colluvium te maken hebben; zandpakketten die van de flank van de Blandijnberg gegleden zijn en op die manier materiaal van hogerop hebben meegebracht.
In het Rozendaalken werd het volledige tracé van de nieuwe riolering archeologisch onderzocht. Eind 19de eeuw was het Rozendaalken, net zoals het zuidelijke (brede) deel van de Pollepelstraat en de Bagattenstraat, onderwerp van een verbredingscampagne. De oorspronkelijke rooilijn (middenin de huidige straat) werd 2 à 3 m opgeschoven naar het oosten. Tijdens de werfbegeleiding kon het grootste deel van deze voormalige rooilijn dan ook gevolgd worden. Deze zone was zeker in de 16de eeuw, zoals zichtbaar op het Panoramisch Gezicht op Gent (in het STAM te bewonderen), bewoond en de vastgestelde baksteenformaten bevestigen dit. Op verschillende plaatsen langs dit traject werden diepere sonderingen gedaan met het doel een inzicht te krijgen in de bodemopbouw. Op het eerste zicht lijkt het alsof in de hogere delen van de straat een oorspronkelijke cultuurlaag bewaard was die vooraf gaat aan de bebouwing in dit gebied. Een gedetailleerdere studie van de vondsten en de stalen zal hierover later uitsluitsel geven.
-
Volg ons op Instagram
Voor wie benieuwd is naar archeologische werven, Gentse monumenten of vondsten uit De Zwarte Doos …
Sinds kort vind je de Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg op instagram
-
Muntenroute leidt je langs eeuwenoude handelsweg
-
Opgraving op The Loop
Het team van De Logi & Hoorne kon na een pauze van bijna vier jaar terug aan de slag op de terreinen aan The Loop.
Naar aanleiding van een proefsleuvenonderzoek waarbij de archeologen diverse sporen aantroffen eerder dit voorjaar, keerden ze in de loop van de zomer terug om ongeveer 0,5 ha effectief vlakdekkend op te graven in het noordwesten van het projectgebied en zo opnieuw een aantal extra puzzelstukjes toe te voegen aan de al behoorlijk gestoffeerde en indrukwekkende archeologische meerperiodenvindplaats in Sint-Denijs-Westrem.
Het was geen verrassing dat er een twintigtal nieuwe kuilen uit de late bronstijd werden aangetroffen, gezien het projectgebied grenst aan het zogenaamde veld vol kuilen dat al tijdens diverse vroegere campagnes kon worden opgemerkt. De ronde voorraadkuilen blijken de enige overgebleven indicaties van een uitgestrekt nederzettingsareaal van zo'n 3200 tot 2750 jaar oud. Opmerkelijk was wel dat de hele westelijke zijde van de opgraving vol zat met bijgebouwtjes bestaande uit vier tot negen palen. Deze lijken te dateren uit de metaaltijden, mogelijk de late ijzertijd, maar een groter hoofdgebouw uit deze periode ontbreekt. Helemaal in het westen konden nog twee van de ondertussen goed gekende Romeinse A-framegebouwen worden opgetekend. Deze constructies van zo’n 1800 jaar oud kenmerken zich door de schuin in de grond zittende wandpalen en het kruisvormig dragend verband in het vlak. -
Archeologische opgraving in de Kleine Sikkel, Nederpolder 2
De archeologen van de stad Gent hebben er een archeologische campagne op zitten in de Kleine Sikkel. Dit in oorsprong 13de-eeuwse Steen ondergaat momenteel een grondige restauratie en op de ruimte achter het gebouw zal weldra een nieuwbouw rijzen.
In samenwerking met Sogent, dat instaat voor het organiseren van dit restauratie- en nieuwbouwproject, werd door de stadsarcheologen een opgraving uitgevoerd op de intussen vrijgekomen ruimte achter de voormalige patriciërswoning.
Het huis dat bekend staat als de Kleine Sikkel is gelegen in de middeleeuwse stadskern op de hoek van de Biezekapelstraat en de Nederpolder. Deze laatste was één van de belangrijkste straten van Gent in de 12de eeuw, maar kent zijn ontstaan in de 10de eeuw. Achteraan het perceel liep de nu verdwenen Rijngasse/Regnessestraat, een 14de-eeuwse straattracé dat het litteken volgde van de 9de-eeuwse stadsomwalling (portus). De Kleine Sikkel bevindt zich net aan de buiten- of veldzijde van dat omwallingstracé. Een dergelijk gebouw opgetrokken uit Doornikse kalksteen was een veruiterlijking van erfgerechtigde families die fortuin hadden weten te verwerven met de lakennijverheid en de lange-afstandshandel binnen Europa. In hun middens werden de eerste stadsschepenen van Gent gekozen.
Het huidige uitzicht is grotendeels bepaald door de historiserende restauratie van 1912. Met de achttien meter brede gekanteelde schermgevel in Doornikse kalksteen is de Kleine Sikkel een beeldbepalend hoekgebouw. Het gebouw dankt zijn naam aan de patriciërsfamilie van der Zickelen, die in de 14de eeuw eveneens eigenaar was van de Grote Sikkel en de Achter Sikkel. Omwille van de historische, archeologische en artistieke waarde werd de Kleine Sikkel in 1943 beschermd als monument.
De binnenzijde van de voorgevel en de grote zaal op de eerste verdieping zijn volledig ontdaan van hun bepleistering. Hierdoor is het mogelijk een aantal bouwfasen, naast de grote restauratiefase van 1912 te onderscheiden. Vooral de oorspronkelijke ritmiek van de raampartijen met zitbanken op zowel de eerste als de tweede verdieping is opmerkelijk. Deze zijn bewaard als litteken en tegelijk doorbroken door de huidige ramen. Ook de naad van de monumentale schermgevel met kantelen is zichtbaar ten opzichte van de zijmuren. Het meest in het oogspringend zijn weliswaar de monumentale bogen die het pand van aan de straatzijde richting achtererf in twee beuken delen. Deze lijken centraal te landen op een – nog niet gedecapeerde – zuil op het gelijkvloers. De vrijgekomen raampartijen met zitbanken en de onderverdeling in een grote tweebeukige hal kunnen niet uit dezelfde fase dateren. Aan de hand van 3D-scanning en fotogrammetrische opnames werden de bouwhistorische sporen binnen het pand opgetekend.
De archeologische resultaten op het achtererf leren ons dat dit reeds een bewogen bebouwingsgeschiedenis heeft gekend, die redelijk nefast was voor het archeologisch bodemarchief. De oudste sporen gaan terug op zandwinningskuilen die bij het dempen materiaal meekregen dat waarschijnlijk in de 12de eeuw kan geplaatst worden. Vervolgens waren nog een aantal structuren bewaard uit de 13de-14de eeuw. De huidige muur langsheen de Biezekapelstraat (eind 18de eeuw) is gebouwd op een fundering in Doornikse kalksteen op spaarbogen die de oorspronkelijke erfafscheiding moet geweest zijn. Een gelijkaardig verhaal kan verteld worden over de muur die het erf scheidde van de Regnessestraat. Ook deze muur was net zoals de scheiding met het huidige pand Nederpolder 4 opgetrokken in Doornikse kalksteen met een fundering op spaarbogen. Binnen het erf moet 1 of 2 generaties later een opdeling gebeurd zijn door middel van een noord-zuid lopende scheidingsmuur in baksteen met ook hier een fundering op spaarbogen. Elk erf had zijn eigen overwelfde ruimtes die vermoedelijk dienst deden als citernes en andere nutsgebouwen. In het verloop van de eeuwen die volgden werd deze in oorsprong open zone geleidelijk aan dichter bebouwd met als resultaat een wirwar van citernes en afvoergoten die het hele opgravingsvlak afdekten.
Wilt je meer info over het renovatieproject klik dan hier
-
Zandwinning op de Zandberg
In de week van 13 januari 2020 hebben de archeologen van de Stad Gent een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd op de Zandberg. Aan de hand van drie proefputten werd een eerste inkijk verkregen in het bewaarde bodemarchief van het pleintje op de flanken van de Zandberg, een hoger gelegen top in het landschap.
Een eerste conclusie is dat er in een ver verleden heel wat zand gewonnen is op de Zandberg. De beperkte hoeveelheid vondsten maakt het moeilijk om hierop een exacte datering te pinnen. Dat afgraven was zowel te zien aan de aftekening van een trapsgewijs uitgegraven grote kuil, als aan de scherpe grens tussen de bewaarde moederbodem en de latere ophogingspakketten. Ook bij de opgravingen in het kader van de KoBra-werken werden tal van zandwinningskuilen gedocumenteerd op het Emile Braunplein, de Botermarkt en de Belfortstraat. Ze lijken voornamelijk van middeleeuwse origine en sommige dateren vermoedelijk van vóór, andere misschien van tijdens de 'verstening' van het stadscentrum. Deze zandwinningskuilen zijn waarschijnlijk te verbinden aan bouwactiviteiten. Bovenop deze gevulde kuilen en moederbodem zitten verschillende zwarte ophogingspakketten met middeleeuws afval.
De waterput die afgebeeld staat op 16de-eeuwse stadsplannen en vermoedelijk teruggaat op een waterput vermeld in 14de-eeuwse stadsrekeningen, werd geregistreerd. De metalen buizen die de pomp van Napoleon van water voorzagen zitten nog steeds op hun plaats. Een waarschijnlijk 19de-eeuwse bakstenen ronde riolering, die net naast de pomp en dwars over het plein loopt, werd even blootgelegd.
Het archeologisch vooronderzoek zal een vervolg krijgen in een grotere archeologische opgraving en dit binnen de werken voor de grootschalige herinrichting van het plein.
-
Een inkijk in de opgravingen in en rond de Sint-Baafskathedraal
Naar aanleiding van de komst van een nieuw bezoekerscentrum voor het Lam Gods voerden archeologen van Ruben Willaert bvba een grootschalige opgraving uit op de site van de Sint-Baafskathedraal (voormalige Sint-Janskerk).
Pre-middeleeuwse sporen
Dankzij de uitzonderlijke bewaringstoestand van de oudste bodemlagen zijn er nieuwe inzichten over het landschap en de bewoning vóór de bouw van de eerste Sint-Janskerk. De oudste sporen gaan terug tot de Bronstijd (2000-800 v. Chr.) en de IJzertijd (800 v. Chr. -57 v. Chr.). Het is voorlopig niet helemaal duidelijk hoe deze vondsten precies te interpreteren zijn. Gaat het effectief om bewoning op deze plaats of is het aardewerk afkomstig van een nabijgelegen nederzetting? In het laatste geval kan het aardewerk door erosie van de hellingen op de site terechtgekomen zijn.Daarnaast zijn ook onverstoorde bewoningssporen uit de Romeinse periode aan het licht gekomen. Dit is een uitzonderlijk gegeven voor de binnenstad van Gent. Het gaat om diepe paalkuilen net onder het kerkhofpakket. De paalkuilen zijn mogelijk in verband te brengen met een houten (hoofd)gebouw van een vrij grote omvang, voorzien van wanden in vlechtwerk. De vondst van een groot aantal fragmenten Doornikse kalksteen en Romeinse mortel suggereren daarnaast de aanwezigheid van een natuurstenen gebouw in de onmiddellijke omgeving. De Romeinse sporen zijn te situeren in de 2de eeuw n. Chr., hoewel er ook aardewerk voorkomt uit de 1ste eeuw n. Chr. De Romeinse vondsten sluiten aan bij enkele oudere vondsten uit de buurt die wijzen op intense bewoning op de zandrug.
Graven in en rond de Sint-Baafskathedraal (Sint-Janskerk) te Gent
Het archeologisch onderzoek rond de voormalige Sint-Janskerk bracht bijna 1000 skeletten aan het licht. Een minderheid van de graven situeerde zich in de crypte van de Sint-Janskerk. Hier gaat het voornamelijk om vooraanstaande Gentenaars en geestelijken. De meerderheid lag op het kerkhof rond de kerk, zoals aangeduid op het Panoramisch Gezicht op Gent (1534). Hier zullen wellicht vooral burgers bijgezet zijn. Het kerkhof was in gebruik minstens sinds de 12de eeuw tot 1784. In 1784 kwam het decreet van Jozef II met een verbod op het in of bij een kerk begraven.Hoewel de grafkisten vrijwel altijd volledig vergaan zijn, zijn vermoedelijk alle individuen in kisten begraven. Lijnvormige verkleuringen in de bodem tonen dat er zowel rechthoekige of trapeziumvormige kisten voorkwamen. Ook kisten met kistbeslag, in de vorm van een ijzeren rasterpatroon, werden meermaals vastgesteld. Sommige individuen waren duidelijk in een lijkwade begraven. Bij deze groep liggen de beenderen van het skelet compact bij elkaar, bij de begravingen zonder lijkwade is de positie heel wat ‘losser’. Het is ook duidelijk dat de druk op de kerkhofgrond erg hoog was: in plaats van één grafkuil per individu, zoals gebruikelijk, zijn er grafkuilen aangetroffen waarin er tot vier verschillende individuen tegelijk en boven elkaar begraven waren. Aan de zuidzijde van de kerk werden ook verschillende massagraven vastgesteld. Fysisch-antropologisch onderzoek op de menselijke resten kan mogelijk een antwoord bieden op de vraag of de doodsoorzaak bij alle individuen binnen hetzelfde massagraf dezelfde was. Er kan gedacht worden aan een epidemische ziekte, oorlog of hongersnood.
-
Opgravingen Drongen Begraafplaats
In het kader van de toekomstige uitbreiding van de begraafplaats in Drongen aan de Mariakerksesteenweg werden er in oktober en november 2019 opgravingen verricht door de archeologen van de Stad Gent, ondersteund door archeologen van BAAC-Vlaanderen. De Mariakerksesteenweg loopt over een zandrug die zich langsheen de Leiemeander uitstrekt en blijkbaar al lang een voorkeursplek was voor de mens om zich te vestigen. Huisplattegronden uit de vroege ijzertijd (800- 400 BC) en uit de Romeinse periode bewijzen dit. Bij deze bewoning hoort ook een waterput en enkele grachten en ook een Gallo-Romeins brandrestengraf. Nog ouder is de circulaire gracht die voor de helft opgegraven kon worden en waarschijnlijk een bronstijdgrafheuvel weergeeft. De kringgreppel wordt in de aanleg van de nieuwe natuurbegraafplaats hernomen en de grafheuvel gesuggereerd. Uit het eerste kwart van de 18de eeuw dateren een reeks van vuurplaatsen en zitkuilen die de restanten van een Engels kampement weerspiegelen. Nu het terreinwerk afgerond is en een eerste interpretatie gegeven, start het onderzoek van het verzamelde aardewerk en de stalen voor natuurwetenschappelijk onderzoek.
-
Volg de blog over Gentse kleipijpjes
Door de jaren heen werden er bij archeologisch onderzoek in Gent enkele duizenden fragmenten van kleipijpjes aangetroffen in de bodem. Kleipijpjes zijn kleine pijpen om tabak mee te roken, gemaakt uit klei. Met het project ‘Gentse kleipijpjes’ halen we deze vondsten van onder het stof en gaan we na wat ze ons vertellen over de productie en het gebruik van kleipijpjes in Gent tijdens de periode 1600-1950.
Het onderzoek brengt het verhaal van de Gentse kleipijp en de vroegmoderne tabaksconsumptie in onze stad. Met dit project wil Stad Gent en “Goed in erfgoed” bijdragen aan het maatschappelijk debat rond een rookvrije samenleving, door terug te keren naar de wortels van het roken.
Wie wil kan het onderzoek op de voet volgen via de blog www.gentsekleipijpjes.be
‘Gentse Kleipijpes’ kadert binnen een projectsubsidie voor archeologisch syntheseonderzoek toegekend door het Agentschap Onroerend Erfgoed.
-
Benieuwd wat Daphné opgraaft?
Daphné is archeologe bij Stad Gent. Ze maakt ons graag warm voor het archeologisch onderzoek in het Gentse. Kijk je mee?
-
