Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg - Team Stadsarcheologie
Sinds 1973 speelt de Stad Gent een pioniersrol op het vlak van stadsarcheologie. Ontdek waarom.
Wat begon met de opgravingen in de oostelijke buitentuin van de Sint-Pietersabdij, is uitgegroeid tot een kwaliteitsvol beheer van het volledige Gentse boven- en ondergrondse, roerende en onroerende archeologische patrimonium. Zo bouwen we elke dag verder aan de Gentse geschiedenis en onze kennis over de stad.
Duik in de Gentse stadsgeschiedenis
Wil je meer weten over Gent en haar Stadsgeschiedenis?
- Doorblader de Bibliografie van Gent
- Raadpleeg de databank van wetenschappelijke bibliotheken via Cageweb
- Kom naar een lezing of activiteit
- Word lid van de Vriendenkring van de Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg
Meer over erfgoed in Vlaanderen vind je op het geoportaal
Archeologische vondsten overdragen
Ben je een particulier of archeologisch bedrijf en wil je je archeologische vondsten overdragen aan het erkende onroerenderfgoeddepot De Zwarte Doos? Neem contact op met dienst.archeologie.monumenten@stad.gent
De Zwarte Doos
De Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg - Team Stadsarcheologie en Archief Gent zijn samen gehuisvest in De Zwarte Doos. Neem deel aan een rondleiding, lezing of andere activiteit. Wil je graag zelf in de Gentse geschiedenis duiken?
Kom op bezoek in De Zwarte Doosprogramma
- Recent archeologisch onderzoek
-
-
Archeologen in en rond de Bagattenstraat
Gedurende het meerjarenproject Heraanleg Cluster Bagattenstraat duiken af en toe de stadsarcheologen, versterkt met een archeoloog van RAAP België op in deze en omliggende straten.
In het najaar en rond de jaarwisseling werden zo een aantal boomvakken in de Savaanstraat en het volledige tracé van het Rozendaalken onderzocht.
In de Savaanstraat werden in totaal 4 boomvakken archeologisch opgetekend om een inzicht te krijgen in de bodemopbouw. Telkens werd volgens dezelfde procedure gewerkt. Er werd mechanisch binnen de contouren van de uit te graven boomsubstraatbak verdiept tot op het eerste archeologisch relevante niveau. De profielwanden en het grondvlak werden opgeschoond; alles werd gefotografeerd en aan de hand van fotogrammetrische opnames en total station digitaal geregistreerd. Vervolgens werden relevante grondsporen gecoupeerd en eventueel overgegaan (manueel of mechanisch) naar een tweede grondvlak.
Het meest in het oog springend in deze zone was het op het eerste zicht schijnbaar steriele zandpakket dat sterk aan de moederbodem deed denken. Bij nader inzicht was de echte moederbodem hieronder bewaard en zaten in het beige/mokka kleurige zand nog sporadisch scherven of botmateriaal. Het verzamelde vroegmiddeleeuwse materiaal doet vermoeden dat we misschien met colluvium te maken hebben; zandpakketten die van de flank van de Blandijnberg gegleden zijn en op die manier materiaal van hogerop hebben meegebracht.
In het Rozendaalken werd het volledige tracé van de nieuwe riolering archeologisch onderzocht. Eind 19de eeuw was het Rozendaalken, net zoals het zuidelijke (brede) deel van de Pollepelstraat en de Bagattenstraat, onderwerp van een verbredingscampagne. De oorspronkelijke rooilijn (middenin de huidige straat) werd 2 à 3 m opgeschoven naar het oosten. Tijdens de werfbegeleiding kon het grootste deel van deze voormalige rooilijn dan ook gevolgd worden. Deze zone was zeker in de 16de eeuw, zoals zichtbaar op het Panoramisch Gezicht op Gent (in het STAM te bewonderen), bewoond en de vastgestelde baksteenformaten bevestigen dit. Op verschillende plaatsen langs dit traject werden diepere sonderingen gedaan met het doel een inzicht te krijgen in de bodemopbouw. Op het eerste zicht lijkt het alsof in de hogere delen van de straat een oorspronkelijke cultuurlaag bewaard was die vooraf gaat aan de bebouwing in dit gebied. Een gedetailleerdere studie van de vondsten en de stalen zal hierover later uitsluitsel geven.
-
Volg ons op Instagram
Voor wie benieuwd is naar archeologische werven, Gentse monumenten of vondsten uit De Zwarte Doos …
Sinds kort vind je de Dienst Stadsarcheologie en Monumentenzorg op instagram
-
Muntenroute leidt je langs eeuwenoude handelsweg
-
Opgraving op The Loop
Het team van De Logi & Hoorne kon na een pauze van bijna vier jaar terug aan de slag op de terreinen aan The Loop.
Naar aanleiding van een proefsleuvenonderzoek waarbij de archeologen diverse sporen aantroffen eerder dit voorjaar, keerden ze in de loop van de zomer terug om ongeveer 0,5 ha effectief vlakdekkend op te graven in het noordwesten van het projectgebied en zo opnieuw een aantal extra puzzelstukjes toe te voegen aan de al behoorlijk gestoffeerde en indrukwekkende archeologische meerperiodenvindplaats in Sint-Denijs-Westrem.
Het was geen verrassing dat er een twintigtal nieuwe kuilen uit de late bronstijd werden aangetroffen, gezien het projectgebied grenst aan het zogenaamde veld vol kuilen dat al tijdens diverse vroegere campagnes kon worden opgemerkt. De ronde voorraadkuilen blijken de enige overgebleven indicaties van een uitgestrekt nederzettingsareaal van zo'n 3200 tot 2750 jaar oud. Opmerkelijk was wel dat de hele westelijke zijde van de opgraving vol zat met bijgebouwtjes bestaande uit vier tot negen palen. Deze lijken te dateren uit de metaaltijden, mogelijk de late ijzertijd, maar een groter hoofdgebouw uit deze periode ontbreekt. Helemaal in het westen konden nog twee van de ondertussen goed gekende Romeinse A-framegebouwen worden opgetekend. Deze constructies van zo’n 1800 jaar oud kenmerken zich door de schuin in de grond zittende wandpalen en het kruisvormig dragend verband in het vlak. -
Archeologische opgraving in de Kleine Sikkel, Nederpolder 2
De archeologen van de stad Gent hebben er een archeologische campagne op zitten in de Kleine Sikkel. Dit in oorsprong 13de-eeuwse Steen ondergaat momenteel een grondige restauratie en op de ruimte achter het gebouw zal weldra een nieuwbouw rijzen.
In samenwerking met Sogent, dat instaat voor het organiseren van dit restauratie- en nieuwbouwproject, werd door de stadsarcheologen een opgraving uitgevoerd op de intussen vrijgekomen ruimte achter de voormalige patriciërswoning.
Het huis dat bekend staat als de Kleine Sikkel is gelegen in de middeleeuwse stadskern op de hoek van de Biezekapelstraat en de Nederpolder. Deze laatste was één van de belangrijkste straten van Gent in de 12de eeuw, maar kent zijn ontstaan in de 10de eeuw. Achteraan het perceel liep de nu verdwenen Rijngasse/Regnessestraat, een 14de-eeuwse straattracé dat het litteken volgde van de 9de-eeuwse stadsomwalling (portus). De Kleine Sikkel bevindt zich net aan de buiten- of veldzijde van dat omwallingstracé. Een dergelijk gebouw opgetrokken uit Doornikse kalksteen was een veruiterlijking van erfgerechtigde families die fortuin hadden weten te verwerven met de lakennijverheid en de lange-afstandshandel binnen Europa. In hun middens werden de eerste stadsschepenen van Gent gekozen.
Het huidige uitzicht is grotendeels bepaald door de historiserende restauratie van 1912. Met de achttien meter brede gekanteelde schermgevel in Doornikse kalksteen is de Kleine Sikkel een beeldbepalend hoekgebouw. Het gebouw dankt zijn naam aan de patriciërsfamilie van der Zickelen, die in de 14de eeuw eveneens eigenaar was van de Grote Sikkel en de Achter Sikkel. Omwille van de historische, archeologische en artistieke waarde werd de Kleine Sikkel in 1943 beschermd als monument.
De binnenzijde van de voorgevel en de grote zaal op de eerste verdieping zijn volledig ontdaan van hun bepleistering. Hierdoor is het mogelijk een aantal bouwfasen, naast de grote restauratiefase van 1912 te onderscheiden. Vooral de oorspronkelijke ritmiek van de raampartijen met zitbanken op zowel de eerste als de tweede verdieping is opmerkelijk. Deze zijn bewaard als litteken en tegelijk doorbroken door de huidige ramen. Ook de naad van de monumentale schermgevel met kantelen is zichtbaar ten opzichte van de zijmuren. Het meest in het oogspringend zijn weliswaar de monumentale bogen die het pand van aan de straatzijde richting achtererf in twee beuken delen. Deze lijken centraal te landen op een – nog niet gedecapeerde – zuil op het gelijkvloers. De vrijgekomen raampartijen met zitbanken en de onderverdeling in een grote tweebeukige hal kunnen niet uit dezelfde fase dateren. Aan de hand van 3D-scanning en fotogrammetrische opnames werden de bouwhistorische sporen binnen het pand opgetekend.
De archeologische resultaten op het achtererf leren ons dat dit reeds een bewogen bebouwingsgeschiedenis heeft gekend, die redelijk nefast was voor het archeologisch bodemarchief. De oudste sporen gaan terug op zandwinningskuilen die bij het dempen materiaal meekregen dat waarschijnlijk in de 12de eeuw kan geplaatst worden. Vervolgens waren nog een aantal structuren bewaard uit de 13de-14de eeuw. De huidige muur langsheen de Biezekapelstraat (eind 18de eeuw) is gebouwd op een fundering in Doornikse kalksteen op spaarbogen die de oorspronkelijke erfafscheiding moet geweest zijn. Een gelijkaardig verhaal kan verteld worden over de muur die het erf scheidde van de Regnessestraat. Ook deze muur was net zoals de scheiding met het huidige pand Nederpolder 4 opgetrokken in Doornikse kalksteen met een fundering op spaarbogen. Binnen het erf moet 1 of 2 generaties later een opdeling gebeurd zijn door middel van een noord-zuid lopende scheidingsmuur in baksteen met ook hier een fundering op spaarbogen. Elk erf had zijn eigen overwelfde ruimtes die vermoedelijk dienst deden als citernes en andere nutsgebouwen. In het verloop van de eeuwen die volgden werd deze in oorsprong open zone geleidelijk aan dichter bebouwd met als resultaat een wirwar van citernes en afvoergoten die het hele opgravingsvlak afdekten.
Wilt je meer info over het renovatieproject klik dan hier
-
Zandwinning op de Zandberg
In de week van 13 januari 2020 hebben de archeologen van de Stad Gent een archeologisch vooronderzoek uitgevoerd op de Zandberg. Aan de hand van drie proefputten werd een eerste inkijk verkregen in het bewaarde bodemarchief van het pleintje op de flanken van de Zandberg, een hoger gelegen top in het landschap.
Een eerste conclusie is dat er in een ver verleden heel wat zand gewonnen is op de Zandberg. De beperkte hoeveelheid vondsten maakt het moeilijk om hierop een exacte datering te pinnen. Dat afgraven was zowel te zien aan de aftekening van een trapsgewijs uitgegraven grote kuil, als aan de scherpe grens tussen de bewaarde moederbodem en de latere ophogingspakketten. Ook bij de opgravingen in het kader van de KoBra-werken werden tal van zandwinningskuilen gedocumenteerd op het Emile Braunplein, de Botermarkt en de Belfortstraat. Ze lijken voornamelijk van middeleeuwse origine en sommige dateren vermoedelijk van vóór, andere misschien van tijdens de 'verstening' van het stadscentrum. Deze zandwinningskuilen zijn waarschijnlijk te verbinden aan bouwactiviteiten. Bovenop deze gevulde kuilen en moederbodem zitten verschillende zwarte ophogingspakketten met middeleeuws afval.
De waterput die afgebeeld staat op 16de-eeuwse stadsplannen en vermoedelijk teruggaat op een waterput vermeld in 14de-eeuwse stadsrekeningen, werd geregistreerd. De metalen buizen die de pomp van Napoleon van water voorzagen zitten nog steeds op hun plaats. Een waarschijnlijk 19de-eeuwse bakstenen ronde riolering, die net naast de pomp en dwars over het plein loopt, werd even blootgelegd.
Het archeologisch vooronderzoek zal een vervolg krijgen in een grotere archeologische opgraving en dit binnen de werken voor de grootschalige herinrichting van het plein.
-
Een inkijk in de opgravingen in en rond de Sint-Baafskathedraal
Naar aanleiding van de komst van een nieuw bezoekerscentrum voor het Lam Gods voerden archeologen van Ruben Willaert bvba een grootschalige opgraving uit op de site van de Sint-Baafskathedraal (voormalige Sint-Janskerk).
Pre-middeleeuwse sporen
Dankzij de uitzonderlijke bewaringstoestand van de oudste bodemlagen zijn er nieuwe inzichten over het landschap en de bewoning vóór de bouw van de eerste Sint-Janskerk. De oudste sporen gaan terug tot de Bronstijd (2000-800 v. Chr.) en de IJzertijd (800 v. Chr. -57 v. Chr.). Het is voorlopig niet helemaal duidelijk hoe deze vondsten precies te interpreteren zijn. Gaat het effectief om bewoning op deze plaats of is het aardewerk afkomstig van een nabijgelegen nederzetting? In het laatste geval kan het aardewerk door erosie van de hellingen op de site terechtgekomen zijn.Daarnaast zijn ook onverstoorde bewoningssporen uit de Romeinse periode aan het licht gekomen. Dit is een uitzonderlijk gegeven voor de binnenstad van Gent. Het gaat om diepe paalkuilen net onder het kerkhofpakket. De paalkuilen zijn mogelijk in verband te brengen met een houten (hoofd)gebouw van een vrij grote omvang, voorzien van wanden in vlechtwerk. De vondst van een groot aantal fragmenten Doornikse kalksteen en Romeinse mortel suggereren daarnaast de aanwezigheid van een natuurstenen gebouw in de onmiddellijke omgeving. De Romeinse sporen zijn te situeren in de 2de eeuw n. Chr., hoewel er ook aardewerk voorkomt uit de 1ste eeuw n. Chr. De Romeinse vondsten sluiten aan bij enkele oudere vondsten uit de buurt die wijzen op intense bewoning op de zandrug.
Graven in en rond de Sint-Baafskathedraal (Sint-Janskerk) te Gent
Het archeologisch onderzoek rond de voormalige Sint-Janskerk bracht bijna 1000 skeletten aan het licht. Een minderheid van de graven situeerde zich in de crypte van de Sint-Janskerk. Hier gaat het voornamelijk om vooraanstaande Gentenaars en geestelijken. De meerderheid lag op het kerkhof rond de kerk, zoals aangeduid op het Panoramisch Gezicht op Gent (1534). Hier zullen wellicht vooral burgers bijgezet zijn. Het kerkhof was in gebruik minstens sinds de 12de eeuw tot 1784. In 1784 kwam het decreet van Jozef II met een verbod op het in of bij een kerk begraven.Hoewel de grafkisten vrijwel altijd volledig vergaan zijn, zijn vermoedelijk alle individuen in kisten begraven. Lijnvormige verkleuringen in de bodem tonen dat er zowel rechthoekige of trapeziumvormige kisten voorkwamen. Ook kisten met kistbeslag, in de vorm van een ijzeren rasterpatroon, werden meermaals vastgesteld. Sommige individuen waren duidelijk in een lijkwade begraven. Bij deze groep liggen de beenderen van het skelet compact bij elkaar, bij de begravingen zonder lijkwade is de positie heel wat ‘losser’. Het is ook duidelijk dat de druk op de kerkhofgrond erg hoog was: in plaats van één grafkuil per individu, zoals gebruikelijk, zijn er grafkuilen aangetroffen waarin er tot vier verschillende individuen tegelijk en boven elkaar begraven waren. Aan de zuidzijde van de kerk werden ook verschillende massagraven vastgesteld. Fysisch-antropologisch onderzoek op de menselijke resten kan mogelijk een antwoord bieden op de vraag of de doodsoorzaak bij alle individuen binnen hetzelfde massagraf dezelfde was. Er kan gedacht worden aan een epidemische ziekte, oorlog of hongersnood.
-
Opgravingen Drongen Begraafplaats
In het kader van de toekomstige uitbreiding van de begraafplaats in Drongen aan de Mariakerksesteenweg werden er in oktober en november 2019 opgravingen verricht door de archeologen van de Stad Gent, ondersteund door archeologen van BAAC-Vlaanderen. De Mariakerksesteenweg loopt over een zandrug die zich langsheen de Leiemeander uitstrekt en blijkbaar al lang een voorkeursplek was voor de mens om zich te vestigen. Huisplattegronden uit de vroege ijzertijd (800- 400 BC) en uit de Romeinse periode bewijzen dit. Bij deze bewoning hoort ook een waterput en enkele grachten en ook een Gallo-Romeins brandrestengraf. Nog ouder is de circulaire gracht die voor de helft opgegraven kon worden en waarschijnlijk een bronstijdgrafheuvel weergeeft. De kringgreppel wordt in de aanleg van de nieuwe natuurbegraafplaats hernomen en de grafheuvel gesuggereerd. Uit het eerste kwart van de 18de eeuw dateren een reeks van vuurplaatsen en zitkuilen die de restanten van een Engels kampement weerspiegelen. Nu het terreinwerk afgerond is en een eerste interpretatie gegeven, start het onderzoek van het verzamelde aardewerk en de stalen voor natuurwetenschappelijk onderzoek.
-
Volg de blog over Gentse kleipijpjes
Door de jaren heen werden er bij archeologisch onderzoek in Gent enkele duizenden fragmenten van kleipijpjes aangetroffen in de bodem. Kleipijpjes zijn kleine pijpen om tabak mee te roken, gemaakt uit klei. Met het project ‘Gentse kleipijpjes’ halen we deze vondsten van onder het stof en gaan we na wat ze ons vertellen over de productie en het gebruik van kleipijpjes in Gent tijdens de periode 1600-1950.
Het onderzoek brengt het verhaal van de Gentse kleipijp en de vroegmoderne tabaksconsumptie in onze stad. Met dit project wil Stad Gent en “Goed in erfgoed” bijdragen aan het maatschappelijk debat rond een rookvrije samenleving, door terug te keren naar de wortels van het roken.
Wie wil kan het onderzoek op de voet volgen via de blog www.gentsekleipijpjes.be
‘Gentse Kleipijpes’ kadert binnen een projectsubsidie voor archeologisch syntheseonderzoek toegekend door het Agentschap Onroerend Erfgoed.
-
Benieuwd wat Daphné opgraaft?
Daphné is archeologe bij Stad Gent. Ze maakt ons graag warm voor het archeologisch onderzoek in het Gentse. Kijk je mee?
-
