Geschiedenis van Gent
Ontdek hier de rijke geschiedenis van Gent. Van stenen werktuigen, over een eigen schepenbank tot het Oostenrijks regime.
programma
-
-
Aan de samenvloeiing van Schelde en Leie
De wieg van Gent ligt aan de samenvloeiing van de Schelde en de Leie, de 2 belangrijkste rivieren van Zandig Vlaanderen.
Geologisch gezien behoort de Gentse regio tot de Noordwest-Europese laagvlakte. Een uitgestrekt gebied met verre horizonten, een laag reliëf en een dicht net van waterlopen, waarvan de belangrijkste in de Noordzee uitmonden.
Stad aan het water
Gent is ontstaan aan de samenvloeiing van de Leie en de Schelde. De 2 belangrijkste rivieren, die het lage en waterrijke landschap van Zandig Vlaanderen bepalen.
Water oefent een grote aantrekkingskracht uit op mensen. Dat is vandaag zo, maar het gold ook bijna 60.000 jaar geleden, toen de eerste mensen in deze streek rondtrokken.
Van Ganda naar Gent
De plek van de samenvloeiing is de latere Sint-Baafsabdij. Dit is de ankerplaats in Gent voor de overgang van de pre-middeleeuwse nederzettingen naar de middeleeuwse stad.
De naam Gent is niet toevallig afgeleid van het Keltische Ganda, wat samenvloeiing of monding betekent. Sinds 2005 is het rivierenknooppunt opnieuw in het stadsbeeld herkenbaar.
-
Mensen met stenen werktuigen
In de Gentse bodem vinden archeologen menselijke sporen uit verschillende tijdperken.
De oudste sporen van menselijke aanwezigheid op het Gentse grondgebied dateren van het Midden-Paleolithicum (55.000-35.000 jaar voor onze tijdrekening) of de middenperiode van de Oude Steentijd. Ze komen alleen aan het licht bij diepe graafwerken zoals bij de aanleg van de Blaarmeersen.
Terug tot de jagers-verzamelaars
De sporen verwijzen naar Neanderthal-mensen die tussen de 2 laatste ijstijden de Gentse regio bezochten. Het landschap zag er toen nog volledig anders uit. De rondtrekkende mensen leefden voornamelijk van de jacht op groot wild en het verzamelen van eetbare planten en vruchten.
Op de hogere zandruggen in de nabijheid van waterlopen, zowel bij de samenloop van Leie en Schelde als langs de Kale-Durme ten noorden van de stad, troffen archeologen talrijke 'microlieten' aan. Die bewerkte scherpe stukjes vuursteen waren werktuigen van mesolithische jagers-verzamelaars (ongeveer 8000-4000 jaar voor onze tijdrekening), die waarschijnlijk in tentenkampen leefden.
Van nomadisch naar sedentair
De overgang naar landbouw en veeteelt, bekend als de neolithische revolutie, was een van de belangrijkste mijlpalen in de ontwikkeling van de mensheid. Ze had verstrekkende gevolgen voor de hele organisatie van de menselijke samenleving en voor de landschappelijke omgeving.
Omstreeks 3000 jaar voor onze tijdrekening evolueerde het nomadische bestaan in onze streken geleidelijk naar een meer sedentaire levenswijze, waarbij mensen een vaste verblijfplaats hadden. Ze ontgonnen bosgebied voor de aanleg van akkers en weiden, en voor de oprichting van nederzettingen. Die bestonden uit van hout en leem opgetrokken boerderijen.
-
Opkomst van metalen voorwerpen
In Gent werden metalen voorwerpen gevonden uit de Bronstijd en de Ijzertijd.
De oudste metalen voorwerpen die in Gent werden gevonden, zijn zwaarden en sieraden uit de Bronstijd (1800-700 jaar voor onze tijdrekening). Ze kwamen in Gent terecht via immigranten of rondreizende bronsgieters en via ruil. De kenmerken van het metaal wijzen op handelsbetrekkingen met Atlantisch Europa (Britse eilanden, West-Frankrijk).
Grafmonumenten wijzen op topklasse
Grote cirkelvormige grafmonumenten uit de vroege en midden Bronstijd, zoals onder meer de exemplaren aan de Hogeweg, suggereren dat de maatschappij hiërarchisch was georganiseerd en werd geleid door een topklasse, mogelijk militair.
Sporen uit de IJzertijd
Verspreid over het Gentse grondgebied treffen we sporen aan die verwijzen naar bewoning in de IJzertijd: van 700 jaar voor onze tijdrekening tot de komst van de Romeinen.
De erven omvatten houten hoofd- en bijgebouwen, en binnen greppelstructuren. Diverse kuilen hadden mogelijk een sacrale of rituele betekenis.
Een belangrijk aspect was de introductie van ijzer dat vooral uit de streek van Samber en Maas werd aangeleverd. Toch wijzen vondsten in Gent ook op de vervaardiging van objecten uit het lokale moerasijzererts of limoniet.
Keltische invloed
Tijdens de late IJzertijd (van 500 à 450 jaar voor onze tijdrekening tot aan de Romeinen) of de La Tène-periode kwamen onze gewesten onder Keltische invloed. Tijdens die laatste fase van de voorgeschiedenis sloeg de mens ook voor het eerst munten.
-
In het grote Romeinse Rijk
Gent kwam vlak voor het begin van onze tijdrekening onder Romeins bestuur.
Tussen 58 en 51 voor onze tijdrekening liep het Romeinse leger Gallië onder de voet. Met de inname van onze gewesten door de Romeinen werd de Gentse regio deel van een immens imperium met een sterke politieke, economische, financiële en maatschappelijke organisatie.
Romeinse invloeden
De inheemse gebruiken bleven zeker tot in de 1ste eeuw van deze tijdrekening doorleven. De invloed van de Romeinse beschaving kwam tot uiting in het:
- Wegennet
- Bouwtechnieken
- Geloof
- Dodencultus
- Geïmporteerde gebruiks- en siergoederen
Rond de centrale, grotere nederzetting aan het rivierenknooppunt, waren er in de 2de en de 3de eeuw talrijke andere kernen van bewoning. Ze bestonden uit boerderijen in een inheems-Romeinse traditie.
Oorlog met de Franken
Vanaf het midden van de 3de eeuw kampte het Romeinse rijk met zware moeilijkheden. De Franken doorbraken de Rijngrens en richtten verwoestende plundertochten aan tot diep in Gallië.
De meeste bewoningskernen in de Gentse regio sneuvelden, maar de nederzetting bij het rivierenknooppunt hield stand tot zeker in de tweede helft van de 4de eeuw.
Laat-Romeinse vondsten worden in westelijk België meestal in verband gebracht met een versterking of castellum. Bij de militaire reorganisatie na de invallen van de 3de eeuw viel de klemtoon immers op verdediging.
-
Frankische migratie
Na de Romeinen zwaaiden de Franken de scepter in onze contreien.
In de loop van de 5de eeuw ging het gezag over onze gewesten over van de Romeinen op de Franken.
In de ban van het Germaanse leven
Met de Salische Franken werd de Gentse regio in de Germaanse leefwereld opgenomen. Verspreid over het hele grondgebied waren er in de 5de tot de 7de eeuw kleine Merovingische nederzettingskernen, groeperingen van enkele boerenfamilies die hoofdzakelijk van akkerbouw en veeteelt leefden.
Ze gaven de voorkeur aan de iets hoger gelegen drogere zandgronden met uitzicht over het omgevende landschap. Ook toponymie en geschreven bronnen duiden op het bestaan van veel vroegmiddeleeuwse nederzettingen.
Het Germaanse woord voor woning, ‘haima’, vinden we vandaag nog als ‘-gem’ of ‘hem’ in heel wat Gentse plaatsnamen. Sommige van die nederzettingen groeiden uit tot dorpen zoals (Oud) Wondelgem en (Sint-Denijs-)Westrem. Andere leven voort in de namen van wijken of straten (Ekkergem, Rooigem, Aaigem) of in walsites (Herlegem, Hulthem).
Belangrijke bezittingen van Gent
Slechts bij uitzondering leidde de ontwikkeling na de kerstening in de 7de eeuw tot een kerkdorp zoals bij Ekkergem.
Vanaf de 7de eeuw blijkt uit geschreven bronnen dat Gent belangrijke bezittingen heeft, zoals:
- Groot Merovingisch kroondomein of de fiscus Marca
- Omvangrijk en gedeeltelijk bebost bezitscomplex Slote, dat verdeeld was onder leden van eenzelfde aristocratische familie
- Koninklijk domein Aaigem
- Koninklijk jachtgebied Scheldehout
- Sterk versnipperde bezittingen van kleinere grondbezitters
De oprichting van 2 abdijen in Gent in de 7de eeuw veranderde die bezitsverhoudingen volledig.
-
2 kloosters: Ganda en Blandinium
In de 7de eeuw laat Gent zich bekeren tot het christendom. De stad sticht 2 kloostergemeenschappen.
Het geschreven verleden van Gent vangt aan met de kerstening van onze gewesten in de 7de eeuw. Met de steun van de Merovingische koning Dagobert I (629-639) brachten de Aquitaanse zendeling Amandus en zijn gezellen de bekering van de Gentse regio tot het christendom op gang.
De verspreide bewoningskernen en het belangrijkste handelscentrum, dat nog aan de samenvloeiing gelegen was, kwamen onder het centrale koninklijke gezag terecht.
Kloosterleven primeert
De stichting van 2 kloostergemeenschappen in het begin van de 7de eeuw wijst op het economische belang van de Gentse regio.
Blandinium of Sint-Pieters ontstond als een missiepost op een koninklijk domein langs de Schelde, op de Blandijnberg. Sint-Baafs groeide uit een kerk gesticht in de nederzetting Ganda, aan de samenvloeiing van Leie en Schelde.
Beide kloosters werden bevolkt door kanunniken die de regels van het Iers-Frankische monachisme volgden. Onder Karel de Grote werden ze Karolingische rijkskloosters, die ingeschakeld waren in de politiek van de Frankische vorst en geleid werden door een lekenabt. In de eerste helft van de 9de eeuw was dat in beide abdijen de bekende Einhard (+840), biograaf van Karel de Grote.
Inval van de Noormannen
De Noormanneninvallen van de tweede helft van de 9de eeuw waren vooral nefast voor de Sint-Baafsabdij. De abdij werd tweemaal verwoest (851, 879/80) en bleef decennialang verlaten. In de periode dat Sint-Pieters het enige klooster in Gent was, desintegreerde het West-Frankische rijk en ontstond het graafschap Vlaanderen.
Van klooster naar abdij
In de vroege 10de eeuw koos de grafelijke familie het klooster op de Blandijnberg als bevoorrechte begraafplaats. Graaf Arnulf I (918-965) restaureerde en hervormde het klooster tot een abdij van benedictijnenmonniken. Onder impuls van de Duitse keizer Otto II werd ook het Gandaklooster vanaf 974 hersteld en tot een benedictijnenabdij omgevormd.
-
Portus: oudste middeleeuwse stad
De oudste middeleeuwse stad in Gent grensde aan de Schelde en speelde al snel een belangrijke rol in de internationale handel.
Toen de Noormannen uit het Scheldegebied waren weggetrokken, probeerden edelen weer vat te krijgen op de regio. Het economische belang verschoof van de Sint-Baafsabdij naar een kern iets zuidelijker langs de Schelde, die toen nog een rijksgrens was. Daar ontwikkelde zich een eerste middeleeuwse handelsnederzetting.
Middeleeuwse handelsstad met internationale handel
Die oudste middeleeuwse stad was in Gent een gebied van 6 hectare dat op de Schelde aansloot. Binnen de omwalde oppervlakte lagen enkele belangrijke plaatsen.
De burcht aan de Schelde, naar een latere bewoner Gerard de Duivelsteen genoemd, symboliseerde de macht van de heer over rivier en haven. Gent speelde toen al een rol in de internationale handel, voornamelijk met de export van hoogwaardig laken.
Twee belangrijke straatassen doorkruisten de handelsstad. Op hun kruispunt werd de oudste stadskerk opgericht. Bij die Sint-Janskerk (later Sint-Baafskathedraal) vergaderden ook de eerste schepenen.
Niet-agrarische nederzetting bij rivieren
De bewoning bestond uit houten of lemen gebouwen binnen omheinde erven. Hoewel huisnijverheid en veeteelt ook voorkwamen, leefden de portusbewoners voornamelijk van handel. Het ontstaan van die eerste middeleeuwse handelsstad past in een meer algemene ontwikkeling in Noordwest-Europa van niet-agrarische nederzettingen bij rivieren.
Ook buiten de portus leefden mensen en waren er agrarische nederzettingen met gegroepeerde houten boerderijen.
Wol als stimulans van lakennijverheid
De portus had zijn ontstaan en initiële groei te danken aan de regionale handel gebaseerd op landbouwoverschotten. Vanaf het midden van de 10de eeuw kwamen enorme hoeveelheden wol naar Gent. Ze waren afkomstig van de schaapsweiden langs de Vlaamse en Zeeuwse kusten die beide Gentse abdijen in eigendom hadden. Die wol stimuleerde de ontwikkeling van een op export gerichte lakennijverheid en dus de inschakeling van Gent in de internationale handel.
-
Omwalde middeleeuwse stad
In de 10de en 11de eeuw namen versterkingen de economische rol over van de kloosters en werden rijke handelaars grondeigenaars.
In de 10de eeuw kende Gent een belangrijke groei en strekte de 'portus Gandavum' zich uit tot aan de Leie en zelfs erover. Ook de graaf nestelde zich hier, op een eiland tussen 2 armen van de Leie. Hij bouwde er een vestiging uit: het Gravensteen.
Zwaartepunt van kloosters naar versterkingen
Versterkingen namen in de 10de eeuw de economische rol over die de kloosters voorheen hadden. De domaniale centra stonden immers in voor de centralisatie en de distributie van de opbrengst uit de omliggende streek.
Getuigen van de belangrijke bevolkingsgroei zijn ook de oprichting van nieuwe parochies: Sint-Jacobs in 1093, Sint-Michiels voor 1105 en Sint-Niklaas voor 1120.
Rijke handelaars als grondeigenaar
Een en ander leidde daarnaast tot een groter zelfbewustzijn bij de rijke handelaars, die zich wilden losmaken van de voogdij van de abdijen over de stad. Tussen 1038 en 1120 kochten begoede families de grondcijns af en werden zo grondeigenaars, de hele middeleeuwen door bekend als erfgerechtigde lieden of ‘viri hereditarii’.
De Gentse commune die in 1127 wordt vermeld, moet rond dezelfde tijd ontstaan zijn. Ook de eerste echte stadsomwalling, met een gordel van waterlopen en grachten, dateert uit die periode.
'Portus' wordt 'oppidum'
Omstreeks 1100 raakte de term 'portus' buiten gebruik en schakelden de bronnen over op 'oppidum', een term met een dubbele betekenis: niet enkel een omwalde stad, maar ook een stad die juridisch autonoom was.
-
Metropool van de Lage Landen
Gent breidde geleidelijk zijn grondgebied uit en groeide uit tot een van de grootste steden van West-Europa.
Vanaf de 11de eeuw en vooral in de 13de eeuw groeide Gent spectaculair. De Stad kocht nieuwe stukken stadsgebied aan, gelegen aan de overzijde van de Leie en de Schelde, en bracht die onder het bestuur en de rechtsmacht van de stadsschepenen.
Grootstad van West-Europa
Omstreeks 1300 legde Gent een nieuwe stadsomwalling aan. Deze was 12 kilometer lang en omvatte een oppervlakte van 644 hectare.
Binnen de stadsmuren leefden in het begin van de 14de eeuw ongeveer 64.000 mensen. Die woonden in:
- Stadswijken
- Abdijdorpen van Sint-Pieters en Sint-Baafs
- Kerkdorp Ekkergem
- Talrijke nieuwe kloosters en begijnhoven
Gent was daarmee een van de grootste steden van West-Europa. Economisch en politiek was het ook een van de belangrijkste steden.
-
Graanhandel en lakennijverheid
De groeiende welvaart zorgde voor spanningen tussen ambachtslui en de graaf, maar ook tussen de ambachten onderling.
Gent dankte zijn bevolkingsgroei en zijn welvaart aan de graanhandel en vooral aan de productie van laken of kwaliteitstextiel, een gegeerd exportproduct in het middeleeuwse Europa.
Engeland versus Frankrijk
Om de aanvoer van Engelse wol als grondstof van het laken veilig te stellen, onderhielden de Gentse textielambachten graag goede relaties met Engeland. Dat botste al eens met de traditionele pro-Franse koers van de Vlaamse graaf en het stadspatriciaat.
Sociale tegenstellingen creëren spanningen
Ook sociale tegenstellingen binnen de ambachten creëerden spanningen, die zich op gewelddadige wijze konden ontladen, zoals bij de moord op de Gentse volksleider Jacob van Artevelde in 1345.
-
Stadsbestuur en stedelijke identiteit
Met een eigen schepenbank kreeg Gent steeds meer stedelijke autonomie.
De oprichting van een eigen schepenbank was een eerste, belangrijke stap op weg naar stedelijke autonomie. De schepenbank was bevoegd voor het lokale bestuur en de rechtspraak.
Naar een democratische schepenbank
Aanvankelijk bestond die schepenbank uit 3 banken en was ze niet democratisch samengesteld. Alleen leden van de stedelijke elite van grondbezitters, de zogenaamde 'erfachtige lieden', waren verkiesbaar als schepen.
Onder druk van de opkomende ambachten en het tot dan uitgesloten deel van de burgerij werd in 1301 een nieuw bestuurlijk regime geïnstalleerd, dat 5 eeuwen stand hield.
Voortaan waren er 2 schepenbanken, elk samengesteld uit 13 schepenen, van ‘de keure’ en van ‘gedele’. Drie grote sociaal-politieke groepen waren hierin vertegenwoordigd:
- Textielambachten of 'weverij’: wevers, vollers, scheerders en ververs
- 53 andere erkende ambachten of ‘kleine neringen’
- Burgerij of ‘Poorterij’
Het zelfbewustzijn van de stad uitte zich in de bouw van schepenhuizen en een belfort, verkoophallen voor laken en vlees, ambachtshuizen en schutterslokalen, en natuurlijk ook stadswallen en stadspoorten.
-
Vorstelijke aanwezigheid in de stad
Het grafelijke gezag manifesteerde zich door de uitbouw van het Gravensteen.
De hertog van Bourgondië oefende vanaf 1384 grafelijke gezag uit. Dat gezag manifesteerde zich door de uitbouw van het Gravensteen als grafelijke residentie, met een scriptorium en een muntatelier. En vanaf 1407 als zetel van de Raad van Vlaanderen, de hoogste rechtbank van het graafschap.
In de loop van de 14de eeuw verplaatste het grafelijk hof zich naar de site van het vroegere Hof ten Walle, het latere Prinsenhof.
-
Karel V
De oprichting van een Armenkamer legde in 1535 de basis van het stedelijk welzijnsbeleid.
De oprichting van de Armenkamer edie de n van 2 gratis scholen voor kansarme kinderen in 1535, legde de basis van het stedelijk welzijnsbeleid. Het beleid dat het OCMW vandaag organiseert.
Negatieve impact op de stad
In 1540 bestrafte keizer Karel V de stad Gent voor de opstand tegen een nieuwe oorlogsbelasting.
Hierdoor kregen de Gentenaars niet alleen de spotnaam van 'stroppendragers'. Ze verloren ook de eeuwenoude Sint-Baafsabdij, die werd afgebroken en vervangen door een dwangburcht: het Nieuw Kasteel of Spanjaardenkasteel.
Gent werd een garnizoensstad onder de permanente militaire controle van het centrale gezag. Met de uitvaardiging van de Carolijnse Concessie trok de vorst ook een streep door de privileges van de Gentse ambachten en ontnam hij de Gentenaars het recht om zelf nog hun schepenen te kiezen.
De hoogbaljuw, een hoge ambtenaar die de vorst vertegenwoordigde, kreeg uitgebreide bestuurlijke en juridische bevoegdheden in de stad.
Positief: hervorming van de ambachten
De hervorming van de middeleeuwse ambachten was een goede zaak. Het bevorderde de sociale mobiliteit en de economische ontwikkeling. De inkrimpende lakenindustrie kon zo vlot worden ingeruild voor nieuwe nijverheden, zoals de succesvolle garentwijnderij.
Karel V gaf ook zijn toestemming voor het graven van de Nieuwe Vaart of Sassevaart, waardoor Gent een verbinding met de Westerschelde kreeg.
Europese Keizer Karelroutes
Op 25 april 2007 werd het samenwerkingsnetwerk ‘Europese Keizer Karelroutes’ opgericht. De zetel is gevestigd in het Spaanse Cuacos de Yuste, de plaats waar Keizer Karel in 1558 overleed.
Het doel van dit netwerk? De historische trajecten die Keizer Karel door de landen onder zijn bestuur aflegde, te valoriseren als een grensoverschrijdende route door Europa. En de historisch-culturele en economische mogelijkheden ervan promoten.
Intussen zijn al meer dat 50 Europese steden (waaronder Gent) en sites in 11 landen lid van dit samenwerkingsnetwerk.
-
Calvinistische republiek
Het protestantisme, dat zich vanaf 1520 verspreidde, vond in Gent een vruchtbare culturele en intellectuele voedingsbodem.
De keerzijde van de opkomst van het protestantisme in Gent, was dat juist hier het religieus geweld zeer heftig toesloeg.
Radicalisering van de Opstand tegen Spanje
In 1566 brak bijvoorbeeld de Beeldenstorm uit. Niet alleen verloor Gent ontelbare religieuze kunstwerken, de vernielingen brachten ook een psychologische schokgolf bij de bevolking teweeg.
Gent was na Antwerpen nog steeds de grootste stad van de Nederlanden. In de Opstand tegen Spanje speelde Gent dan ook een leidende rol. Met de Pacificatie van Gent (1576) sloten de Nederlandse gewesten de rangen tegen het Spaanse bezettingsleger, of ze nu katholiek of calvinistisch gezind waren.
De Spaanse landvoogd wees de gematigde eisen van de Opstand af, wat leidde tot de radicalisering.
Nieuw regime duwt hervormingen door
In Gent kwam na een coup een calvinistisch stadsbestuur (1577-1584) aan de macht, onder leiding van François van de Kethulle, heer van Ryhove en Jan van Hembyze.
De bastionnering van de stadsversterkingen, waarvoor de hele stadsbevolking werd ingeschakeld, was een van de meest zichtbare en duurzame investeringen van het nieuwe regime. Ook de oprichting van een burgerwacht, waarin alle volwassen mannen tot 65 jaar moesten dienen, bleek een duurzaam initiatief (dat het tot 1752 uithield).
Andere ingrepen, zoals de hervorming van het stedelijk onderwijs of het opzetten van wijkorganisaties, overleefden de calvinistische periode niet, al kwamen ze in de 17de eeuw onder een andere vorm (de katholieke colleges en de gebuurten) terug.
-
Katholieke bisschopsstad
De herovering van Gent door Farnese in 1584 betekende het herstel van het Spaanse gezag en de voortzetting van de katholieke reformatie.
De herovering van Gent door Alexander Farnese in 1584 betekende het herstel van het Spaanse gezag en de voortzetting van de katholieke reformatie, op gang gebracht door het Concilie van Trente (1545-1563).
Katholieke reformatie zet door
Al in 1559 was Gent een bisschopsstad geworden en in 1569 was er een seminarie opgericht, maar door de religieuze strijd en het oorlogsgeweld was de bisschoppelijke organisatie nog niet van de grond gekomen.
Het aantal kloosters binnen de stadsmuren steeg nu spectaculair en ook de bevolking van de begijnhoven steeg drastisch. De colleges van de jezuïeten (1592) en de augustijnen (1609) verzorgden hoog aangeschreven onderwijs voor jongens.
Meer en meer sociale voorzieningen
In de jaren 1620, onder bisschop Antoon Triest (1577-1657), kwamen ook nieuwe armen- en wezenscholen bij. De sociale voorzieningen werden uitgebreid met pandjeshuizen die goedkope leningen verstrekten: de Berg van Barmhartigheid en de hieraan verbonden gratis leenbank.
-
Economisch herstel na de crisis
De val van de Calvinistische Republiek en de economische crisis brachten een massale emigratie van protestanten naar het Noorden op gang.
Gent verloor in de periode na 1584 15.000 mensen of ruim een derde van zijn bevolking. Maar Gent bleef een grote stad.
Stad met macht
Behalve een grote stad, was Gent ook de zetel van een bisdom, de Staten van Vlaanderen en de Raad van Vlaanderen.
Ook op economisch vlak had de stad troeven in handen als knooppunt van land- en waterwegen en als regionale marktplaats voor graan en linnen. Door het graven van de Brugse Vaart, tussen 1613 en 1624, kreeg Gent via Brugge en Oostende opnieuw een verbinding met de Noordzee.
Stijging van de bouwactiviteiten
De stijging van de welvaart in de 17de eeuw leidde tot hernieuwde bouwactiviteiten, zowel in het openbaar domein als bij de particuliere huizenbouw. Met bouwpremies stimuleerde het stadsbestuur de vervanging van houten gevels door stenen exemplaren, waardoor het stedelijk landschap ‘versteende’.
-
Recessie en oorlog
Tussen 1670 en 1750 zat de Gentse economie in een recessie.
In de periode van de recessie werd de stad tot 3 keer toe belegerd en bezet door Franse of Engelse troepen.
De stad zat in slechte papieren en schoof sommige taken door naar de gebuurten. Bijvoorbeeld:
- Openbare werken: het plaveien en onderhouden van straten
- Politiecontrole op inwoners en nieuwkomers
Het bevolkingsaantal daalde van 51.000 in 1700 tot 39.000 in 1730.
-
Nieuw elan onder de Oostenrijkers
Na 1750 trok de economie weer aan, gesteund door het beleid van de Oostenrijks-Habsburgse vorsten en het meer liberale ondernemingsklimaat.
Overheidsinvesteringen in het waterwegennetwerk en de haveninfrastructuur stimuleerden de Gentse handel en economie. Bijvoorbeeld het graven van kanalen die de Brugse Vaart met de Leie verbonden en de Leie met de Nederschelde. Of de bouw van het keizerlijke Entrepot aan de Coupure.
Opkomst van de nijverheden
Al in 1729 hadden de groothandelaars zich verenigd in de Kamer van Koophandel. Deze beroepsorganisatie was gevestigd in het nieuwe Pakhuis op de Korenmarkt.
Nieuwe, grootschalig georganiseerde nijverheden, zoals suikerraffinaderijen en katoendrukkerijen, kwamen in snel tempo op. Die waren veeleer arbeidsintensief dan kapitaalsintensief: naast mannelijke arbeiders werden ook vrouwen en kinderen massaal in de industriële productie ingeschakeld om zo de arbeidskost laag te houden.
Toch bleef er onvoldoende werk voor iedereen wegens de bevolkingstoename.
Groeiende welvaartskloof
Lage arbeidslonen en werkloosheid zorgden voor een groeiende welvaartskloof. De economische elite verrijkte zich en bouwde luxueuze stadspaleizen en plaatsen van vertier in rococostijl, op representatieve plekken in de stad. Zoals de Veldstraat en de Kouter.
Het veel armere deel van de Gentenaars leidde een miserabel bestaan.
Inschakeling van bedelaars, landlopers en werklozen
Nieuwe normen van arbeidzaamheid en discipline werden niet alleen aan werknemers opgelegd, maar ook aan het groeiend aantal ‘onnuttigen’. Onder impuls van burggraaf Vilain XIIII werd in 1773 aan de Coupure een Provinciaal Correctiehuis of Rasphuis opgericht, waar bedelaars, landlopers en werklozen werden opgesloten, verplicht tewerkgesteld en permanent in de gaten gehouden.
-