Toolbox seksueel grensoverschrijdend gedrag

Het bewustzijn rond seksueel grensoverschrijdend gedrag bij bezoekers groeit de laatste jaren. Toch worden feiten nog te vaak niet gemeld door slachtoffers of omstaanders.

Om de meldingsbereidheid te verhogen kan je als uitbater en/of organisator het signaal geven dat je SGG niet aanvaardt en dat je elke melding zal opvolgen.

• Zet in op communicatie naar je bezoekers:
  • Online: 
    • Communiceer een duidelijke boodschap (bv. ‘nee is nee’) of het beleid van je uitbating/evenement via sociale media of de webpagina van je evenement. Herhaal deze boodschap regelmatig.
    • Werk je met tickets? Voeg de boodschap toe aan de bevestigingsmail of op het ticket zelf.
    • Geef je bezoekers de mogelijkheid om na het evenement eventuele feiten van SGG te melden aan je organisatie. Dit kan bijvoorbeeld via een whatsappnummer of e-mailadres. Wil je zo'n meldpunt ook tijdens je evenement activeren, dan moet je kunnen garanderen dat je medewerkers altijd correct en tijdig reageren.
  • In de zaak of op het terrein:
    • Voorzie sensibiliserende boodschappen op een zichtbare plaats: aan de ingang, aan de binnenkant van toiletdeuren of boven urinoirs, op de toog,…
    • Laat een medewerker aan de ingang uitleg geven over je zaak/evenement en de gedragsregels voor bezoekers.
    • Hoe het beveiligingspersoneel aan de deur omgaat met bezoekers geeft weer wat het beleid is van je zaak of evenement. Maak op voorhand duidelijke afspraken zodat het veiligheidspersoneel correct communiceert naar je bezoekers.
  • Ben je op zoek naar communicatiemateriaal? In de toolbox veilig nachtleven vind je preventiemateriaal dat je ook online kan gebruiken (posters, stappenplan, infofiches ...). Je vindt er ook posters die bezoekers leren hoe ze kunnen reageren op ongewenst gedrag.
• Stel één of meerdere (opgeleide) aanspreekpunten aan bij je personeel en maak deze persoon herkenbaar voor je bezoekers, bijvoorbeeld met een opvallende T-shirt, fluohesje of armband. Communiceer in dit geval ook hoe je het aanspreekpunt herkent en wat die kan doen.
• Zet sfeerbeheer of een careteam in en zorg dat zij herkenbaar zijn.
  Let erop dat hun takenpakket wettelijk beperkt is: zij kunnen enkel informeren en sensibiliseren en werken uitsluitend rond het welzijn van de bezoeker.
• Zet een meldpunt op dat wordt beheerd door opgeleid personeel of professionals.

De aard van je locatie bepaalt hoe makkelijk je de ruimte kan aanpassen. Bij een bestaande horecazaak is dat wat moeilijker dan bij een evenement waar je het terrein vrij kan inrichten.

Dit kan je doen:

• In de zaal of op het terrein:
  • Vermijd donkere en lege hoeken. Voor evenementen: denk bijvoorbeeld goed na over waar je drink- en eetstanden plaatst.
  • Voorzie voldoende licht: vind het evenwicht tussen een gezellige sfeer en een veilig gevoel.
• Aan het sanitair:
  • Richt je ruimte zo in dat sociale controle maximaal mogelijk is (uiteraard met respect voor de privacy van de gebruikers).
  • Plaats de wastafels niet naast de urinoirs.
• Buiten de feestzone:
  • Voorzie een prikkelarme ruimte waar je bezoekers terecht kunnen, bij voorkeur bemand door een aanspreekpunt van de organisatie. Dit kan ook een meldpunt zijn voor seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Als uitbater of organisator ben je niet alleen verantwoordelijk voor het welzijn en de veiligheid van je bezoekers maar ook die van je personeel. Een goede basis voor de aanpak van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag begint dan ook bij de uitbating of organisatie zelf.

Dit kan je doen:

• Neem de huis- en gedragsregels op in het contract dat de werknemer tekent of laat de werknemer een aparte gedragscode ondertekenen die de waarden van je uitbating of evenement benadrukt. Hier vind je een voorbeeld.
• Werk met een neutrale vertrouwenspersoon waar je medewerkers terecht kunnen.
• Zorg voor een prikkelarme ruimte waar het personeel terecht kan als het even te veel wordt.
• Leid je personeel op om correct te reageren bij (mogelijke) situaties van SGG.
• Als uitbater/organisator heb je een voorbeeldrol: draag de waarden uit die je van je personeel verwacht.
• Voorzie of verwijs je personeel indien nodig door naar organisaties die professionele ondersteuning kunnen geven na feiten van SGG: PUNT vzw, Anaktisi, …
• Voorzie sensibiliserend beeldmateriaal in de personeelsruimtes. Drukklare voorbeelden vind je in de toolbox veilig nachtleven.

Een goede selectie van personeel is belangrijk. Enkele tips bij aanwerving:

• Bepaal vooraf het profiel van de medewerker die je zoekt. Bijvoorbeeld iemand die grenzen kan stellen, oog heeft voor het welzijn van de bezoeker, verantwoordelijkheid kan nemen,…
• Stel gerichte vragen tijdens een kennismakingsgesprek
  • Wat is de motivatie om te werken voor jouw organisatie?
  • Hoe gaat de kandidaat om met collega’s en klanten?
  • Heeft de kandidaat voeling met de maatschappelijke norm rond SGG en/of geeft die aan zich hierin te willen verdiepen?

Artiesten en dj’s zijn voor veel bezoekers rolmodellen waar ze naar opkijken, het is hun taak om het publiek te entertainen en voor de nodige sfeer te zorgen. Hun impact op het gedrag van bezoekers is niet te onderschatten.

Dit kan je doen:

• Onderzoek (in de mate van het mogelijke) of je artiest/dj de normen en waarden van jouw zaak/evenement steunt. Probeer zoveel mogelijk inclusief te programmeren.
• Geef de artiest/dj duidelijk mee wat je beleid rond SGG is. Dit kan door op voorhand een gesprek te hebben hierover of door een gedragscode op te nemen in het contract. Hier vind je een voorbeeld.
• Een artiest/dj heeft bijna altijd een uitstekend zicht op het publiek. Vertel hen hoe ze potentieel problematische situaties intern snel kunnen signaleren zodat het personeel kan reageren.

Baat je een horecazaak uit of organiseer je een groot evenement? Dan is het een meerwaarde om je personeel, medewerkers en/of vrijwilligers een vorming te laten volgen waar ze ook leren herkennen wat SGG is. Vraag een vorming aan via preventiesgg@stad.gent.

Heb je geen tijd, ruimte of budget voor een uitgebreide vorming? Dan kan je je personeel beter informeren. Medewerkers die zich bewust zijn van het fenomeen herkennen SGG immers altijd sneller. Gebruik het sensibiliserend materiaal uit de toolbox veilig nachtleven.

Om seksueel grensoverschrijdend gedrag te herkennen, is het belangrijk dat je personeel, medewerkers en/of vrijwilligers weten wat dit gedrag inhoudt. We onderscheiden moreel en/of juridisch grensoverschrijdend gedrag.

Moreel grensoverschrijdend (zonder juridische gevolgen en afhankelijk van de persoon)

Moreel grensoverschrijdend gedrag is soms moeilijker te herkennen omdat het subtieler kan plaatsvinden. Het sociale aspect van het nachtleven maakt het dan nog eens moeilijker om in te schatten welk gedrag gewenst is en waar grenzen worden overschreden. Dit is niet alleen zo voor medewerkers maar ook voor potentiële daders. Mogelijke voorbeelden zijn:

• Iemand blijven aanstaren
• Iemand uitkleden met de ogen
• Ongewilde blijven aandacht opzoeken
• …

Juridisch grensoverschrijdend (dit is altijd ook moreel grensoverschrijdend):

• Verkrachting
• Aantasting van de seksuele integriteit
• Voyeurisme
• …

Meer informatie over moreel en juridisch grensoverschrijdend gedrag kan je vinden in deze infofiche.

De term spiking gebruiken we als iemand alcohol of andere drugs toedient aan iemand zonder dat die persoon zich hiervan bewust is of toestemming heeft gegeven. Het onderscheid tussen een vermoeden van spiking en iemand die door eigen gebruik over hun grenzen is gegaan is niet altijd makkelijk te maken.

Enkele tips om spiking in je zaak te voorkomen:

• Zorg dat je personeel op de hoogte is van wat spiking is. Oplettend personeel verkleint de kans voor een potentiële dader om toe te slaan.
• Spreek klanten aan als je merkt dat ze hun drankje niet meer in het oog hebben. Neem indien nodig de drank even terug achter de toog.
• Spiking met alcohol komt ook voor. Klanten die alleen zijn en bijvoorbeeld in één keer vijf shotjes bestellen houdt het personeel best extra in de gaten. Het kan zijn dat een dader met de shotjes ongemerkt een cocktail van iemand zwaarder maakt.

Wanneer is er mogelijk sprake van spiking? Let extra op bij volgende symptomen:

• Verwarring
• Misselijkheid
• Hallucinaties
• Moeilijkheden om te praten
• Paranoia
• Slecht zicht
• Bewusteloosheid
• Slechte coördinatie

Symptomen van spiking kunnen soms heel vergelijkbaar zijn met een (zware) intoxicatie door alcohol. Daarom is het belangrijk om bij een vermoeden van spiking de bezoeker steeds serieus te nemen. Hoe je reageert op een melding van spiking lees je in het blokje ‘reageren’ op deze pagina.

Lees meer over spiking op de website van het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD).

Als uitbater of personeelslid heb je een morele en wettelijke plicht om altijd te reageren (schuldig verzuim). Belangrijk is dat je bij elke handeling jezelf niet in gevaar mag brengen.

Als uitbater/organisator heb je een uitgebreid takenpakket. Je personeel is daarnaast druk bezig met hun werktaken. Reageren op een onverwachte situatie (bijvoorbeeld een hulpvraag) is daarom niet altijd vanzelfsprekend.

Toch is het belangrijk om altijd te reageren. Elke vorm van grensoverschrijdend gedrag kan namelijk een kleine of grote impact hebben op het slachtoffer. Elk feit is er één te veel. De wetgever maakt een onderscheid tussen verschillende feiten van seksueel grensoverschrijdend gedrag, elk gekoppeld aan een verschillende strafmaat. Meer info lees je in deze infofiche.

Nee, dat hoeft niet. Er zijn verschillende mogelijkheden om het huidige personeel in te zetten door hen vooral alerter en bekwamer te maken. Wil je toch extra investeren, dan kan je sfeerbeheer of een ‘careteam’ inzetten.

Personeel opleiden

Er bestaan meerdere mogelijkheden om je personeel te leren correct reageren op seksueel grensoverschrijdend gedrag. Je kan beslissen om dit zelf op te nemen of het uit te besteden aan een professionele organisatie.

• Wens je zelf aan de slag te gaan met je personeel? Begin dan met het stappenplan in deze infobrochure voor horecapersoneel kenbaar te maken en geef je personeel de tijd om de stappen te bespreken en te leren. Maak afspraken met je personeel over hoe te reageren op SGG: hoe communiceer je met elkaar, waar leid je het slachtoffer naartoe, hoe je ga je om met de dader en omstaanders, enz.
• Heb je ruimte voor een grotere (tijds)investering? Vraag dan een opleiding aan om je zaak en personeel te begeleiden. De stad organiseert regelmatig opleidingen voor horecapersoneel. Vraag een opleiding aan via preventiesgg@stad.gent.

Inzet van sfeerbeheer of een ‘careteam’

Specifieke kerntaken van sfeerbeheer/careteam:

• Bezoekers informeren over de geldende gedragscode, veiligheids-, leefbaarheids- en gezondheidsmaatregelen. Dit kan aan de hand van preventieve materialen (affiches, brochures, …)
• Bezoekers informeren en motiveren om zorg te dragen voor elkaar, zichzelf en de omgeving om uitgaansoverlast en -problemen zoals seksueel grensoverschrijdend gedrag, conflicten, overmatig alcohol- en ander druggebruik, … te beperken.
• Bezoekers doorverwijzen naar de juiste hulpdienst afhankelijk van de situatie (politie, Zorgcentrum Seksueel Geweld, CAW, …)
• Contact houden met hulpdiensten en gericht en tijdig doorverwijzen indien nodig
• Meldingen registreren

In de infobrochure voor horecapersoneel vind je een leidraad om je personeel te leren omgaan met SGG. Je leest er onder andere:

• de verschillende stappen die je personeel kan ondernemen bij een melding of het zien van SGG (o.a. 5 manieren om te reageren)
• informatie over hoe je kan omgaan met plegers, slachtoffers en omstaanders
• Informatie over hoe je kan omgaan met spiking
• mogelijke hulplijnen en nazorg

Voor het personeel ontwikkelden we een ingekort stappenplan dat je kan ophangen achter de toog. Zo zien je medewerkers in een oogopslag hoe ze kunnen helpen.

We ontwikkelden een visitekaartje met de belangrijkste hulplijnen bij een melding van SGG. Het visitekaartje is bedoeld om mee te geven aan slachtoffers, omstaanders of plegers van SGG. Het biedt hen de kans om op hun eigen tempo contact op te nemen met hulp- of ondersteuningsdiensten.

Als getuige van een misdrijf ben je wettelijk verplicht dit te melden bij de politie. Wat je gezien hebt of weet, kan erg belangrijk zijn voor het onderzoek en de bestraffing van dat misdrijf.

Ook als het slachtoffer geen aangifte wenst te doen, moet je het misdrijf dus melden (met een anoniem slachtoffer). 

In deze fase ligt de nadruk op wat je doet na een incident. Het doel is om te leren uit de situatie en indien nodig aanpassingen te doen in fase 1 preventie en detectie.

Een goeie nazorg bereid je al voor voor er iets gebeurt:

• Maak afspraken met je personeel over hoe je de interne registratie organiseert. Zorg voor een document waarmee je incidenten kan registreren net na de gebeurtenis (logboek). Hier vind je een voorbeeldformulier. Kan je niet meteen registreren? Maak dan bijvoorbeeld een spraaknotitie via Whatsapp die je later kan overzetten naar het logboek.
• Spreek af wie van het management op de hoogte moet worden gebracht.
• Stel een vertrouwensfiguur aan.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan ook impact hebben op je personeel.

Wat kan jij doen voor jouw personeel?

• Direct na de feiten: een rustige plek voorzien om te kalmeren en ventileren
• Breng het personeelslid in contact met de vertrouwenspersoon die je hebt aangesteld
• Voorzie een intern protocol met duidelijke afspraken:
  • Wie doet wat?
  • Wanneer en hoe doorverwijzen?
  • Bepaal hoe jullie de feiten achteraf opvolgen (na een week, maand, enz)
• Let op afwijkend gedrag. Na een ingrijpende gebeurtenis kan het zijn dat een collega zich anders gedraagt. Bespreek dit met de collega maar let op dat je dit niet met een beschuldigende toon doet. Je collega/personeelslid heeft nood aan een veilige omgeving.
• Laat het personeelslid weten dat die terecht kan bij professionele hulporganisaties. Een overzicht van deze organisaties kan je hier vinden.

Minimaliseer de situatie niet, beantwoord vragen concreet zonder een standpunt in te nemen om conflicten te voorkomen.

Enkele vragen voor een goeie evaluatie:

• Wat is goed verlopen en wil je bij andere incidenten ook toepassen?
• Wat kon beter? Wat kan je als uitbater/organisator hieruit leren?
• Welke aanpassingen kan je doen?
  • Zijn er contactgegevens die niet up-to-date zijn?
  • Moet er meer (preventief) materiaal beschikbaar zijn?
  • Is je personeel voldoende op de hoogte van het stappenplan?
  • ...