Stadsgerichte landbouw met sociale tewerkstelling in Afsnee (Gent)
Op 1 februari 2018 is het duurzame landbouwproject Boerencollectief van start gegaan in Afsnee. Daar stelt het Gentse OCMW 10 hectare vruchtbare landbouwgrond van haar eigendom ter beschikking aan de Stad Gent. De Stad geeft deze grond op haar beurt in bruikleen voor minstens 9 jaar. De landbouwers van het Boerencollectief deden het beste voorstel na een oproep van de Stad Gent om een stadsgericht landbouwproject op te zetten, waarin ook kansen gecreëerd worden voor sociale tewerkstelling.
Dit duurzaam landbouwproject past in de Gentse voedselstrategie ’Gent en Garde’ en is onderdeel van een breder opzet waarbij de Stad Gent een zichtbare, korte voedselketen helpt opzetten die voedselproducenten een betere toegang biedt tot de lokale stedelijke markt en consumenten en producenten dichter bij elkaar brengt.
De kans grijpen
In Afsnee - in vogelvlucht ongeveer 6 km van het centrum van Gent – komt 10ha 70a landbouwgrond van het OCMW in landschappelijk waardevol agrarisch gebied vrij uit pacht. Deze 10 ha vruchtbare grond zijn gelegen op de kouter in Afsnee en zijn geschikt voor akkers of grasland.
Het OCMW stelt die gronden via opstalrecht ter beschikking van de Stad Gent voor een periode van 33 jaar om er een stadsgericht landbouwproject op te zetten en hiermee de lokale voedselstrategie verder uit te rollen. Daarenboven is het de bedoeling dat binnen het landbouwproject ook kansen gecreëerd worden voor sociale tewerkstelling.
De Stad deed hiervoor een oproep naar geïnteresseerde kandidaten, waarbij de initiatiefnemers van het meest interessante voorstel de grond kosteloos kunnen gebruiken voor een periode van 9 jaar. Als het project goed loopt, kan die periode tweemaal verlengd worden telkens met een periode van 9 jaar.
Op zoek naar landbouwers met een goed plan
De Stad Gent lanceerde eind september 2017 de open oproep. De kandidaten moesten zich engageren om toegang te zoeken tot afzetmarkten in het Gentse via korte ketenverkoop, waarbij het contact tussen de producent van voedsel en de Gentse consument wordt versterkt. Daarenboven is samenwerking en uitwisseling met collega-landbouwers over dit stadsgericht landbouwproject een groot pluspunt. De kandidaten engageren zich voor sociale tewerkstelling en de nodige begeleiding. De Stad en OCMW Gent verwachten dat het project ook inzet op duurzame teelttechnieken, met aandacht voor zuinig gebruik van water, nutriënten, energie en bodem en er rekening wordt gehouden met de aanwezige natuur- en landschapswaarden.
We verwachtten van de kandidaten dat ze een inspirerend, maar realistisch beeld gaven van het duurzaam sociaal stadsgericht landbouwproject dat ze willen opzetten, met een doorkijk naar een gezonde bedrijfsvoering, dit ook op langere termijn. De kandidaten moesten eind november 2017 hun voorstel indienen.
Resultaat: Het Boerencollectief
Bij Het Boerencollectief slaan een zelfplukboerderij, een lokale melkveehouder en geëngageerde bewoners de handen in elkaar. Het Boerencollectief is een samenwerking tussen veehouderij Steven De Roo en biolandbouwers Maarten Cools en Wim Michels die een zelfplukboerderij opstarten met groenten en kleinfruit. De landbouwers werken samen met De Moester vzw, Boerderijschool vzw, Natuurpunt Gent en Los Compañeros. De partners gaan samen op zoek naar Gentse klanten die geïnteresseerd zijn in lokaal voedsel en dat willen aankopen via een jaarlijks oogstaandeel van de boerderij. Daarnaast wordt ook een deel van de percelen ingezet voor de uitloop van melkvee, en wordt er een sociaal tewerkstellingsproject opgezet, waar maatschappelijk kwetsbare mensen worden opgeleid.
Gentenaars in verbinding brengen met voedsel op hun bord
De hoeve wordt hét ontmoetingspunt van dit brede landbouwproject, met plaats voor een hoevewinkel, een boerderijschool en een boerderijscouts. De zelfpluk-werkwijze, die ook op andere plaatsen in Gent haar succes bewijst, zal samen met de landbouw- en natuureducatie de Gentenaars rechtstreeks in verbinding brengen met het voedsel op hun bord.
In nauwe samenwerking met activiteitencentrum De Moester wordt sociale tewerkstelling uitgerold en samen met Natuurpunt Gent wordt op dit bijzondere kouterlandschap een biodiversiteits- en akkervogelplan verwezenlijkt. Daarnaast kunnen Gentse scholen via de Boerderijschool vzw boerderijtrajecten volgen, waarbij leerlingen een seizoen lang het veld opgaan: van zaaien tot oogst.
De sociale tewerkstelling vraagt veel tijdsinvestering om doelgroepmedewerkers in te werken en dezelfde mensen kunnen niet elke week aanwezig zijn. Sociaal is er zeker wel een meerwaarde, maar economisch zeker geen winst.
Het Boerencollectief zoekt Gentenaars met goesting
De initiatiefnemers organiseerden een aantal infomomenten voor geïnteresseerden. Gaande van: Wat zijn de plannen op de kouter in Afsnee? Welke activiteiten worden er georganiseerd? Op welke manier kan men betrokken worden? Bioboerderij De Goedinge legt uit hoe hun zelfpluksysteem werkt: een landbouwsysteem waarin de klanten ook leden zijn en oogstaandeelhouders van het bedrijf. Dat maakt dat zowel de oogst als de kosten onder alle betrokkenen worden gedeeld. Twee jaar na de start hebben de betrokken landbouwers van het CSA-bedrijf een prima inkomen. Wim: “We zijn in die twee jaar flink gegroeid, zowel in aantal leden als financieel”.
Het project zet in op duurzame teelttechnieken en een duurzame bedrijfsvoering
Binnen het CSA-bedrijf wordt gekozen voor biologische groenteteelt op 8.2 ha : dat brengt minder broeikasgassen, een kleiner energieverbruik, geen chemische pesticiden, geen chemische bemesting en een grotere biodiversiteit met zich mee. De gronden waren echter nog niet biologisch bewerkt toen ze met De Goedinge begonnen, dus een eerste stap was de omschakeling naar bio. In april 2020 is de omschakeling afgerond. De melkveehouderij zal op 2.5 ha de uitloop van de melkkoeien verbeteren en extra veevoeder telen.
Korte keten landbouw is een cruciaal onderdeel van een duurzame voedselvoorziening
De afzet van de CSA-producten gebeurt binnen dit project voor 100% via korte keten. De CSA-boerderij zocht 135 oogstaandeelhouders het eerste jaar en eindigde met 180, ze verhoogden het aantal tot 270 het tweede jaar en hebben nu om en bij de 300 oogstaandeelhouders.
Daarnaast leveren ze ook pakketten aan particulieren en doen ze losse verkoop van groenten aan horecazaken in Gent. Ze brengen de leveringen fossielvrij naar Gent, met de fietskar en vanaf april 2020 ook met de bioboot. Eerder was er al thuisverkoop van aardappelen bij het landbouwbedrijf van De Roo. Hij wil dat nu uitbreiden door thuisverkoop van melk(producten) als meer mensen de weg vinden via het CSA-bedrijf.
Effect op lokale voedselproductie
Ter beschikking stellen van gronden vanuit OCMW en Stad Gent biedt de kans aan jonge landbouwers om een CSA-bedrijf op te richten dat naast oogstaandelen ook gericht is op andere vormen van afzet via korte keten. Het feit dat we ook op zoek gingen naar een samenwerking tussen nieuwe landbouwers met reeds actieve conventionele landbouwers vormt bovendien een grote meerwaarde bij dit project. Het biedt de kans om vanuit een nieuw project de aandacht voor stadsgerichte landbouw te vergroten binnen de gangbare landbouw, om tevens gebruik te maken van de ervaring, de knowhow en de machines van het bestaand landbouwbedrijf.
PROSPERA-project
De stadsgerichte landbouw met sociale tewerkstelling in Afsnee (Gent) is een goed voorbeeld binnen het PROSPERA-project. Dit is een Interreg Europe-project tussen 5 Europese regio's waarin het beschermen en versterken van de open ruimte en natuurlijk ergfoed in randstedelijke gebieden centraal staat. Lees meer info over dit project op het Policy Learning Platform van Interreg Europe.